Symbool van onbekende vrijheid

Het verhaal is bekend. De Franse historicus Edouard de Laboulaye wilde de Frans-Amerikaanse vriendschap symboliseren door een gigantisch beeld. Of wilde hij iets anders? Volgens recent onderzoek wilde hij eigenlijk een groot beeld in Frankrijk oprichten om de kerngedachten van de Franse Republiek te symboliseren. Dat bleek niet haalbaar en ”Madame Liberté” kreeg als ”Lady Liberty” een andere bestemming. Een Frans geschenk voor de Amerikanen die de Europese kluisters hadden afgeworpen en dynamisch bezig waren een nieuwe en vrije maatschappij te creëren. Frankrijk bracht het geld bijeen voor de constructie van dit kolossale beeld, dat werd ontworpen door Frédéric-Auguste Bartholdi.

Deze liep al jaren rond met het idee voor een kolossaal beeld. Eerst had hij z'n zinnen gezet op een beeld bij het Suezkanaal. Daar voelde niemand voor. Via Ferdinand de Lesseps, de man die het Suezkanaal aanlegde, kwam Bartholdi in contact met De Laboulaye. Beide heren werden het daarop snel eens. Bartholdi ging in 1875 aan de slag en het Vrijheidsbeeld was tien jaar later klaar. De ingenieurs Viollet-le-Duc en Gustave Eiffel (die zijn beroemde toren in Parijs nog moest bouwen) ontwierpen het geraamde van de grote dame, die werd bekleed met koperen platen. Voor het hoofd zou Bartholdi's moeder model gestaan hebben.

Zou, want de Amerikaanse antropologe Rebecca Joseph wijst erop dat de Fransman De Laboulaye niet alleen een bewonderaar was van het nieuwe Amerika (dat volgens hem model moest staan voor het moderne Frankrijk), maar dat hij ook een fervent pleitbezorger was voor afschaffing van de slavernij. Daarom zou Bartholdi volgens Joseph niet zijn moeder maar een (zwarte) ex-slavin genomen hebben als model voor de kop van het Vrijheidsbeeld.

Joseph krijgt steun van Harvard-historicus Richard Newman. „De oorsprong van het Vrijheidsbeeld en zijn betekenis is complexer dan het verhaaltje dat je in reisgidsen vindt”, aldus Newman. Hij wijst daarbij op de voormalige 'concurrent' van Lady Liberty, namelijk Lady Freedom.

Die staat op het Capitool in Washington en diende Abraham Lincoln als symbool van de „hereniging van de Amerikaanse staten onder noordelijke hegemonie.” Lady Freedom werd ontworpen door de Amerikaanse beeldhouwer Thomas Crawford, die in Rome woonde. Hij overlegde over het beeld met het zogeheten Army Corps of Engineers, te vergelijken met de genie in ons leger en nog steeds een organisatie die in de VS verantwoordelijk is voor grote openbare werken.

Opperste chef van het Corps was minister van Oorlog Jefferson Davis, die later president van de afgescheiden zuidelijke federatie zou worden. Hij keurde het ontwerp van Crawford goed, behalve de 'vrijheidsmuts' die Lady Freedom zou dragen. „Het Amerikaanse volk is nooit onderworpen geweest, dus ook nooit bevrijd”, aldus Davis, die de miljoenen slaven in het zuiden niet als medeburgers beschouwde.

Dáárom wilde Edouard de Laboulaye een ander beeld, dat de „vrijheid en gerechtigheid voor állen” zou symboliseren. Ook voor Amerika's zwarte bevolking, die inmiddels wel vrij was maar nog lang niet gelijkberechtigd. Het Vrijheidsbeeld werd op 28 oktober 1886 onthuld. Is de inspiratie voor de beroemde koperen kop met stralenkrans zwart of Europees? Rebecca Joseph hoopt binnenkort met een wetenschappelijk doorwrocht antwoord te komen.