Jeruzalem vooral religieus struikelblok

Het hart van Jeruzalem is de Oude Stad, die op zijn beurt weer verdeeld is in vier wijken of kwartieren: de Joodse, de islamitische, de christelijke en de Armeense. De bewoners leven echter niet helemaal gescheiden. De afgelopen jaren hebben steeds meer moslims panden overgenomen in de christelijke wijk. Joden zijn de moslimwijk binnengetrokken. Om de Oude Stad heen bevindt zich een groot aantal Joodse en Palestijns-Arabische wijken. Israëliërs en Palestijnen, die elk hun eigen taal, cultuur en geschiedenis hebben, leven gescheiden van elkaar. Beide delen van de stad hebben bijvoorbeeld hun eigen openbaar vervoersysteem. Alleen in werksituaties komen beide groepen elkaar veel tegen.

Tempelberg
De belangrijkste heilige plaats in de Oude Stad is de Tempelberg. Op deze berg –de berg Moria– trachtte volgens de Joodse traditie Abraham zijn zoon te offeren. Later stonden hier de Eerste en de Tweede Tempel. De Joden noemden Jeruzalem de Heilige Stad vanwege de Tempelberg. Vanwege de Tempelberg werd de stad het geestelijk en nationaal centrum van de Joden.

Jeruzalem is ook een heilige plaats voor de islam. Na Mekka en Medina is Jeruzalem de belangrijkste heilige stad voor deze godsdienst. Arabieren spreken dan ook van Al-Quds, oftewel ”de heilige”. Evenals voor de Joden heeft voor de moslims Jeruzalem haar heiligheid te danken aan de Tempelberg. Maar het woord Tempelberg gebruiken zij niet. Ze spreken van Haram esh-Sharif, de ”edele omheining”. Vanaf deze plaats heeft volgens de islamitische traditie Mohammed zijn nachtelijke reis gemaakt naar de hemel, waar hij ondermeer met Abraham sprak. De moslims bouwden later op de Tempelberg de Rotskoepel en de Al Aqsamoskee. Zo werd de Tempelberg ook voor de moslims een heilige plaats.

Gebedsregeling
Toen de Israëlische troepen in juni 1967 Oost-Jeruzalem innamen, verzuimde de toenmalige Israëlische regering een regeling te treffen voor Joden om op de Tempelberg te bidden. Dit heeft tot gevolg gehad dat Joden nog steeds geen officiële gebedsrechten hebben op de Tempelberg. Ze moesten genoegen blijven nemen met de Westelijke Muur oftewel Klaagmuur. De Westelijke Muur is de steunmuur van de Tweede Tempel die door koning Herodes de Grote werd gebouwd. Slechts een handjevol Joden –vooral van politiek extremistische signatuur– willen tegenwoordig de tempel herbouwen.

Dit religieuze belang van Jeruzalem voor het Jodendom en de islam is verweven met het nationalisme van respectievelijk Israël en de Palestijnen. In Israël en Palestina zijn godsdienst en nationalisme (en met het nationalisme de politiek) nauw met elkaar verbonden. Dat heeft ondermeer tot gevolg dat beide partijen soevereiniteit (uiteindelijke politieke zeggenschap) in Jeruzalem eisen. Israël staat erop soevereiniteit te houden in vrijwel de gehele stad, de Palestijnen willen die krijgen in althans de Arabische wijken en op de Tempelberg.

Ook voor het christendom is Jeruzalem een heilige stad. In de stad is de Heilige Grafkerk de belangrijkste heilige plaats. Volgens de christelijke traditie staat deze kerk op de plaats van Golgotha en het graf van de Heere. Vanaf de vierde eeuw vormt de Heilige Grafkerk een belangrijk pelgrimscentrum voor het christendom. De kerken in Jeruzalem hebben geen eisen met betrekking tot soevereiniteit. Maar ze willen wel dat er met hun belangen rekening wordt gehouden.

Protest patriarchen
Toch waren christelijke leiders uit Jeruzalem niet vertegenwoordigd bij de besprekingen in Camp David. De patriarchen tekenden daartegen deze week protest aan. Als vanzelfsprekend nemen de Amerikanen, Israëliërs en Palestijnen aan dat de toekomst van de stad wordt bepaald door Joden en moslims. Christenen hebben daarbij een toekijkende rol en ze moeten het beste er maar van hopen. Bijvoorbeeld dat de territoriale eenheid van de christelijke en de Armeense wijk in de Oude Stad niet wordt verbroken.

Met het niet uitnodigen van kerkelijke vertegenwoordigers laten de Amerikanen zien dat zij de kwestie Jeruzalem eerst en vooral beschouwen als een kwestie waarover twee naties (Israël en de Palestijnen) strijden. De drie monotheïstische godsdiensten spelen op zijn best een secundaire rol.

Deze typisch westerse benadering vormt waarschijnlijk de belangrijkste reden waarom de besprekingen zo stroef verlopen. Het conflict rondom Jeruzalem heeft belangrijke religieuze wortels en de vraag is daarom of politici in staat zijn een oplossing te vinden die voor alle partijen acceptabel is.