Rusland loopt in snel tempo leeg

Zo ook bij de Canadese ambassade. Iedereen die interesse heeft om een nieuw bestaan in Canada op te bouwen, wordt uitgenodigd op speciale seminars. Tijdens die bijeenkomsten wordt duidelijk gemaakt wie wel en niet welkom is in het land van hoop en nieuwe kansen. Meestal blijft er aan het einde van zo'n seminar maar een handvol gegadigden over. Jonge, gezonde mensen met een hogere technische opleiding die ook nog eens perfect Engels spreken. Maar die hoeven zich dan ook echt geen zorgen meer te maken: voor hen is het IJzeren Gordijn inderdaad definitief verleden tijd.

Sinds de val van het communisme eind jaren tachtig is er in Rusland een nieuwe emigratiegolf op gang gekomen. Hoewel de grenzen formeel voor iedereen geopend zijn, lijkt toch maar een beperkte groep in aanmerking te komen om het land voorgoed te kunnen verlaten. Terwijl het probleem vroeger het verkrijgen van een uitreisvisum was van de eigen Russische staat, is het nu vooral het buitenland dat moeilijk doet. Vooral het Westen is bang overspoeld te worden met Russen en heeft zijn gastvrijheid, waar het tijdens het communisme zo trots op was, snel ingewisseld voor een selectief toelatingsbeleid. Alleen als je op de een of andere manier nuttig kan zijn voor de westerse samenleving mag je komen.

Wetenschappers
Allereerst zijn dat de allerslimsten, de wetenschappers. Al ten tijde van de Sovjet-Unie was deze bevolkingscategorie begonnen haar vaderland te verlaten. Toen betrof het nog voornamelijk Joodse wetenschappers, die op basis van hun identiteit de mogelijkheid kregen naar Israël te emigreren. Vandaaruit vonden ze niet zelden hun weg naar Europa en vooral naar de Verenigde Staten. Toen de uitreisrestricties onder Gorbatsjov werden versoepeld, nam deze uittocht snel toe. De val van het communisme en de daarmee gepaarde ontmanteling van het militair-industriële complex, dat vooral dreef op wetenschappelijke kennis, deed de rest.

De Russische wetenschap is inmiddels in een vrije val terechtgekomen en haar onderzoekers behoren nu tot de grootste verliezers van de kapitalistische omwenteling in het land. Terwijl winkeliers en handelaars de afgelopen jaren hun verdiensten snel zagen toenemen, kwam de wetenschap zonder geld te zitten. Voor de nieuwe Russische machthebbers heeft wetenschap geen prioriteit meer en vele eens prestigieuze universtiteiten en onderzoeksinstituten liggen er vervallen bij. Docenten en onderzoekers moeten rondkomen van een hongerloontje van rond de 100 gulden per maand en studenten moeten het met minder dan eentiende hiervan doen.

Technische prestaties
Tegelijkertijd beschikken ze over een zeer gedegen opleiding en een schat aan kennis, nog verkregen in de tijd toen de machthebbers in Rusland nummer één wilden zijn op het gebied van technische prestaties. Zo werden er miljoenen gepompt in onderzoek naar ruimtevaart en nucleaire technologie. Russische natuur- en wiskundigen behoren dan ook tot de besten van de wereld. Het Westen heeft daarentegen te maken met een toenemend tekort aan exacte wetenschappers, dus waarom dure ”kies exact”-campagnes voeren als dergelijke geleerden in het oosten voor het oprapen liggen?

Inmiddels hebben vele tienduizenden Russische geleerden de afgelopen jaren hun weg naar het Westen gevonden en er lijkt voorlopig nog geen einde te komen aan deze ”braindrain”. Tegelijkertijd studeren op steeds grotere schaal jonge Russen aan westerse universiteiten. Ook hier betreft het de slimsten. Alleen zij komen in aanmerking voor een beurs aan een van de dure en prestigieuze universiteiten in Engeland of Amerika. Eenmaal in het Westen studerend en gewend geraakt aan het stabiele en weelderige leven, besluiten de meesten van hen niet meer terug te keren naar hun vaderland.

Schone kunsten
Naast slimme wetenschappers zijn het ook in toenemende mate de beste kunstenaars die definitief Rusland de rug toekeren. Ook dit proces begon al ten tijde van de communisten. Toen ging het meestal om dissidente kunstenaars die te weinig vrijheid hadden en na veel gezeur met de autoriteiten vrijwillig of gedwongen in het buitenland achterbleven. Bekende voorbeelden zijn de balletdanser Noerejev, de cellist Rostropovitsj en de schrijver Solzjenitsyn. Inmiddels zijn ook kunstenaars in Rusland geheel vrij geworden in hun doen en laten. Maar net als in de wetenschappen is er een schreeuwend geldgebrek in de sector van de schone kunsten. Velen moeten rondkomen van het schamelige bedrag van zo'n 80 gulden in de maand.

Rijken
Gevolg is dat steeds meer kunstenaars hun geluk zoeken in het buitenland. En met name de besten onder de klassieke musici worden in het Westen met open armen ontvangen. Zij beschikken immers over een zeer degelijke opleiding en zijn zeer gedisciplineerd, een unicum. In Russische concertzalen treden dan ook steeds vaker matige musici op, omdat de besten allemaal in het buitenland werken. Dit betreft zelfs volksmuziek en -dansgroepen. Zij ontvangen voor hun werk in het Westen al snel het vijftienvoudige van wat ze in Rusland verdienden.

Wie niet slim of goed is, maar wel geld heeft, hoeft zich ook geen zorgen te maken. Er zijn nogal wat landen die Russen hun nationaliteit aanbieden indien zij er onroerend goed kopen, zelfs in Europa. Koopkracht is blijkbaar altijd welkom, los van de vraag hoe dat kapitaal bijeenvergaard is. Steeds vaker vinden rijke Russen dan ook hun weg naar landen als Tsjechië en Spanje, en zelfs naar West-Europa en de Verenigde Staten. Zij laten hun kinderen op westerse elitescholen studeren, vooral in Engeland. Het voordeel is dat ze zich al op jonge leeftijd leren aanpassen aan de westerse levensstijl en zich diverse Europese talen eigenmaken. Een betere voorbereiding op integratie bestaat er niet.

De jongste uittocht Russen ten slotte betreft de mooisten. Steeds vaker vinden vooral jonge vrouwen emplooi in de westerse modewereld. Er zou zelfs sprake zijn van een ware invasie van Russische modellen, die erg gewild zijn. Ze zouden zich van hun westerse collega's vooral onderscheiden door hun intellect en mystieke uitstraling. Zij verschijnen steeds frequenter in westerse advertenties voor parfums, cosmetica en kleding en behoren tot de meest gevraagde modellen in Parijs. En ook voor hen geldt weer dat als ze eenmaal in het Westen werken ze vrijwel nooit meer naar hun vaderland terugkeren.

De gevolgen van deze leegloop lijken op langer termijn desastreus te worden voor Rusland. Met name de kennis- en kapitaalvlucht kan ertoe leiden dat Rusland ondanks het enorme potentieel aan intellect en financiële middelen definitief zal afglijden naar een status van een ontwikkelingsland, terwijl tegelijkertijd zijn elite met verve assimileert in het rijke Westen.