EP waakt tegen klonen van mensen

De EU-lidstaten hebben samen met nog vier landen het in München gevestigde Europees Octrooibureau (EOB) opgericht. Die instantie verschaft een persoon of bedrijf het exclusieve eigendomsrecht over een geoorloofde uitvinding. Alleen de patenthouder mag gedurende een aangeduide periode zijn unieke kennis of product toepassen en commercialiseren. Betrokkene weet zich voorlopig beschermd tegen concurrentie en krijgt daardoor de gelegenheid het geld terug te verdienen dat hij heeft geïnvesteerd –meestal een omvangrijk bedrag– in zijn researchinspanningen.

Debat
Afgelopen december verleende het bureau aan de Universiteit van Edinburgh een octrooi in de sfeer van de biotechnologie; een vanuit ethisch oogpunt uiterst gevoelig terrein. In eerste instantie was het de organisatie Greenpeace die er vervolgens op attendeerde dat de desbetreffende 'vergunning' behalve voor bepaalde manipulaties met dierlijke cellen ook de weg opent voor de productie en het eventueel klonen van genetisch gemodificeerde menselijke embryo's. Die constatering veroorzaakte flinke opschudding.

Zo acht het Parlement de geboden ruimte volledig in strijd met zijn in de voorbije jaren vastgelegde afwijzende opvattingen over het ingrijpen in het erfelijk materiaal van mensen. „Een enorm schandaal”, aldus de Duitser Liese, die gisteren tijdens een debat over deze zaak in Brussel het woord voerde namens de christen-democraten. „Verbijsterend”, meende zijn landgenote en socialistische collega mevrouw Gebhardt. „Ontoelaatbaar”, vond de Belgische liberaal De Clercq.

Een afgevaardigde uit de kring van de groenen verklaarde: „Wij zijn zeer geschokt.” En voorzitter Blokland van de fractie van RPF/SGP/GPV merkte in zijn bijdrage aan de discussie op: „Dit heeft ons opgeschrikt.” Kortom, van links tot rechts binnen het EP klonk verontwaardiging en bezorgdheid. Eurocommissaris Bolkestein (Interne Markt) sloot zich daarbij aan: „Dit octrooi had niet in deze vorm verstrekt mogen worden. Wij betreuren dit voorval.”

Vertaalfout
Het EOB biedt excuses aan. Naar zijn zeggen berust het allemaal op „een vergissing.” Het beweert dat de interpretatie die tot zoveel ophef leidt, voortvloeit uit een fout die is gemaakt bij de vertaling van de officiële tekst die het octrooi omschrijft. Maar niet iedereen vindt die uitleg geloofwaardig. En toegegeven, zeker van een dergelijk orgaan, met juridisch geschoolde medewerkers die gewend zijn om tot in alle details de grootst mogelijke nauwkeurigheid te betrachten, verwacht je zoiets niet.

Trek het gewraakte patent vliegensvlug in, zou je denken. Zo eenvoudig werkt het echter niet, ook niet als er een blunder is begaan. Het EOB kan zichzelf achteraf niet corrigeren. Een wijziging in een eenmaal genomen besluit vereist een ingewikkelde en tijdrovende procedure, op basis van bezwaren van de octrooihouder of van een derde partij.

Bolkestein wil daar in dit geval niet op wachten. Hij heeft het bureau in een brief gevraagd alle mogelijkheden na te gaan om het probleem snel uit de wereld te helpen. Op dat verzoek is, zo deelde hij mee in het Parlement, positief gereageerd. Hij vermoedt dat de „onverkwikkelijke affaire” snel kan worden afgewikkeld. „Ik geef de voorkeur aan een schikking, maar anders zullen we officieel oppositie aantekenen.”

Richtlijn
De gang van zaken toont volgens het EP aan dat het octrooirecht binnen de EU op het vlak van de biotechnologie tot dusverre tekortschiet. In 1995 lag er een ontwerprichtlijn met normen die de Europese Commissie had vervaardigd voor hoe te handelen met betrekking tot levende materie. Het Parlement liet zijn invloed gelden en verwees dat voorstel naar de prullenmand, omdat het zijns inziens te veel open einden bevatte.

In 1998 werd overeenstemming bereikt over een aangepaste versie. Diverse lidstaten hebben die wetgeving echter nog niet ingevoerd. De Nederlandse regering verzocht, onder druk van de Tweede Kamer, het Europese Hof van Justitie zelfs om nietigverklaring. Naar de mening van Blokland is er sprake van „interne inconsistentie, onduidelijkheden en lacunes” in de voorliggende tekst.

Bolkestein bestreed die opvatting gisteren. Hij riep op de richtlijn snel te implementeren, zodat er heldere voorschriften zijn en het EOB niet langer min of meer de vrijheid geniet om zelf beleidslijnen uit te zetten en daarbij grenzen te verleggen. Het EP hamert erop dat het bureau, dat geen verantwoording behoeft af te leggen in EU-verband, zich dient te beperken tot uitvoerende taken.

Schepping
Het Parlement treedt bij dit onderwerp, zoals we reeds illustreerden aan de hand van enkele citaten uit het debat, opvallend eensgezind op. Het verwerpt het klonen van mensen. Hetzelfde geldt voor het toekennen van octrooien op ontdekkingen in het menselijk lichaam. Die kennis behoort beschikbaar te zijn voor iedereen, als een algemeen erfgoed. Het EP wenst verder voluit betrokken te blijven bij de ethische vraagstukken van de biotechnologie en vraagt in een aanvaarde resolutie daarom van de Europese Commissie een jaarlijks verslag over de stand van zaken in dit kader.

Het Europees Parlement heeft een helder signaal afgegeven, kunnen we concluderen. De visies vanuit het christelijke en het humanistische gedachtegoed komen op dit terrein tot gelijke standpunten. De volksvertegenwoordigers achten de door hen veroordeelde praktijken in strijd met „de openbare zede en de menselijke waardigheid.” „Dit raakt de wortel van onze beschaving. De mens mag geen handelswaar worden”, benadrukte gisteren een europarlementariër van christen-democratische huize. „Zorgeloos en slordig omgaan met de biotechnologie zou een ramp betekenen”, aldus een socialist.

Blokland voegde daaraan toe: „God heeft mensen, dieren en planten geschapen zoals ze zijn. Wij moeten ons terughoudend opstellen en niet binnendringen in Zijn schepping. Wij mogen niet de mens veranderen naar onze eigen inzichten.”