Symbool van het corrupte Italië

ROME – Bettino Craxi was in de jaren tachtig de langstzittende premier in Italië sinds de Tweede Wereldoorlog. Nog geen tien jaar later echter dreven corruptieschandalen de voormalige leider van de Italiaanse Socialistische Partij (PSI) het land uit. Craxi (65) overleed gisteren in de Tunesische badplaats Hammamet, waar hij sinds 1994 in zelfgekozen ballingschap woonde.

„De beste vakantie is de macht”, zei hij ooit. Die woorden zouden hem in het begin van de jaren negentig worden nagedragen, toen hij vluchtte naar zijn Tunesische vakantiehuis om te ontkomen aan de beschuldigingen van corruptie. In 1995 stelde een Milanese rechter vast dat Craxi voortvluchtig was. Een jaar later zou de oud-premier bij verstek twee keer worden veroordeeld, tot een gevangenisstraf van in totaal tien jaar. Een aantal zaken loopt nog; in drie zaken werd hij vrijgesproken.

Terwijl zijn aartsrivalen in het linkse kamp, de oud-communisten, halverwege de jaren negentig in de politieke hiërarchie opklommen, bestookte een verbitterde Craxi de pers vanuit Tunesië met faxberichten, waarin hij kond deed van een „politieke vendetta” tegen hem. Hij wilde terug naar Italië, onder meer om te worden behandeld aan zijn diabetes, en probeerde een manier te vinden waarop hij geen risico zou lopen te worden gearresteerd. Een Milanese rechtbank oordeelde in november dat de oud-premier voor een bypassoperatie naar Italië mocht terugkeren, op voorwaarde dat hij daarna zijn straf in huisarrest zou uitzitten. Dat weigerde Craxi. Hij wilde alleen terugkeren als vrij man.

Craxi's dochter Stefania zei gisteren tegen de Italiaanse zender RAI dat het land en de vroegere medestanders haar vader in de steek hadden gelaten. „Ze hebben hem gedood”, zei Stefania bitter. „Ze hebben hem laten sterven als een hond.”

Onschendbaarheid
De man die de PSI op autocratische –sommigen noemen het arrogante– wijze bestuurde, de man die door de christen-democraten met fluwelen handschoen werd benaderd om te voorkomen dat de communisten de macht zouden grijpen, groeide uit tot het verachte symbool van Tangentopoli (smeergeldcentrum).

Aanvankelijk weigerde het parlement in Rome in 1993 de parlementaire onschendbaarheid van Craxi op te heffen, wat een enorme volkswoede teweegbracht. Sindsdien is geheime stemming over opheffing van juridische onschendbaarheid niet meer mogelijk. Craxi was toen al geen populaire politicus meer. Zodra hij zich vertoonde buiten het chique hotel op het Piazza Navona waar hij woonde, werd hij bekogeld met muntjes en werden er van alle kanten beledigingen geroepen.

Milanese aanklagers legden beetje bij beetje de omvang bloot van de corruptiezaken waarin de Italiaanse politieke top toen was verwikkeld. Het bleek om een goed geolied systeem te gaan waarin zakenmannen de kassen van de politieke partijen alsmede de zakken van de politici vulden met honderden miljoenen guldens, in ruil voor orders van de overheid. In 1994 werd Craxi met vier andere partijkopstukken aangeklaagd wegens betrokkenheid bij de „moeder van alle smeergeldaffaires”, zoals het schandaal werd genoemd.

Craxi heeft altijd volgehouden onschuldig te zijn. „Ik heb nooit iemand omgekocht en ben zelf ook nooit omgekocht”, verklaarde hij eens in een van zijn Tunesische faxen. Voor cartoonisten was de boomlange en arrogant ogende politicus een dankbaar object. Hij werd vaak afgebeeld alsof hij de tweede Benito Mussolini was, de Italiaanse fascistische dictator van voor en tijdens de oorlog.

Als partijleider wist hij van de PSI, in grootte de derde van het land, de centrale machtspartij te maken. Hij gaf van augustus 1983 tot maart 1987 leiding aan vier opeenvolgende kabinetten, met een korte onderbreking door een crisis in zijn vijfpartijencoalitie. Voor een land met een nogal onstuimige politieke traditie was het een periode van ongekende stabiliteit. Op weg naar de politieke toppositie had Craxi al een reputatie verworven van verkwister en opportunist.

Zijn solide machtspositie stelde hem in staat de machtige, door de communisten geleide vakbonden te trotseren. Hij wist een halt toe te roepen aan de automatische loonstijgingen, die tot een gillende inflatie hadden geleid. Hij speelde daarbij hoog spel: hij schreef een referendum uit over de afschaffing van de automatische koppeling van de lonen aan de prijsstijgingen.

Craxi's agressieve aanpak maakte van Italië een belangrijke speler op het wereldtoneel, als vredestichter in het Midden-Oosten en tussen de grote wereldmachten. Zijn regering doorstond harde kritiek toen Italiaanse Unifil-soldaten in Libanon onder vijandelijk vuur waren gekomen. Craxi verdedigde bovendien de Amerikaanse beschietingen op Libanon, waar iemand als de Franse socialistische president Mitterrand juist felle kritiek op had.

In de hoop zijn plaats in de geschiedenisboekjes veilig te stellen was Craxi op 28 mei 1985 de eerste leider van een NAVO-lidstaat die een ontmoeting had met Sovjetleider Michail Gorbatsjov. Ondertussen bekritiseerden juist de Italiaanse communisten het feit dat Craxi Amerikaanse kruisraketten op Sicilië liet stationeren.

In 1985 kwam er bijna een einde aan zijn premierschap toen hij een golf van –westerse– kritiek over zich heen haalde door te weigeren de PLO-kapers van de Achille Lauro aan de VS uit te leveren. De kapers hadden een oude, invalide Amerikaanse passagier van het passagiersschip doodgeschoten. Italiaanse en Amerikaanse militairen kwamen zelfs met de wapens in de aanslag tegenover elkaar te staan op de NAVO-basis op Sicilië. Escalatie van het conflict kon maar net worden voorkomen.

Vermoedelijk liet Craxi de Palestijnse terrorist die de kaping zou hebben beraamd wegkomen om de goede Italiaanse relaties met de PLO in het bijzonder en met de Arabische wereld in het algemeen niet in gevaar te brengen. Daar was Craxi veel aan gelegen. Hij wilde met die goede betrekkingen ervoor zorgen dat de olietoevoer verzekerd bleef en bovendien voorkomen dat Italië het toneel zou worden van Arabisch terrorisme.

Staatsgodsdienst
Craxi was trots op zijn lange premierschap. Hij vertelde ooit dat hij arriveerde bij een Europese handelstop en op de gezichten van de Europese leiders opluchting bespeurde: „Ah, hem kennen we, het is dezelfde kerel die ook bij onze laatste vergadering was”, zouden de Europese leiders hebben gedacht, gewend als ze waren aan elke keer een nieuw gezicht uit Rome. Craxi was dan ook niet iemand die je snel kon vergeten: gevat, kaal, bebrild, en voortdurend in een rookwolk gehuld door zijn onafscheidelijke sigaret. Voor hij zich als premier conformeerde en nette pakken ging dragen, ging zijn forse postuur meestal gehuld in jeans en een safari-jack en droeg hij cowboylaarzen.

Aan zijn premierschap, waarin hij het rooms-katholicisme afschafte als staatsgodsdienst door het Lateraanse pact dat de paus in 1929 met Mussolini had gesloten te herzien, kwam een einde door een competentiestrijd met de christen-democraten. Craxi behield als leider van de PSI, een belangrijke coalitiepartij, echter een aanzienlijke politieke invloed. Tot hij in 1993 als gevolg van de corruptiebeschuldigingen moest aftreden.

Bettino Craxi is op 24 februari 1934 in Milaan geboren. Hij werd in 1968 gekozen in het parlement. In 1981 werd hij partijleider, nadat hij erin was geslaagd de PSI uit de schaduw van de communisten te werken. Twee jaar later werd hem gevraagd een kabinet te vormen, terwijl hij nooit minister was geweest. Een unicum in de Italiaanse parlementaire geschiedenis. Volgens zijn dochter Stefania zal Craxi in Tunesië worden begraven. „Dat is nu zijn land”, verklaarde ze tegenover het persbureau ANSA.