Titel: Klonen. Mensen en dieren op bestelling
Auteur: P. van Dooren
Uitgeverij: Davidsfonds
Leuven, 1998
ISBN 90 6152 597 7
Pagina's: 124
Prijs: ƒ 28,50

Recensie door S. M. de Bruijn - 14 december 1998

Belgische hoogleraar vreest voor stilvallen menselijke evolutie

Kloneren als kip zonder kop

Homo xerox, de mens past tegenwoordig onder de klep van de kopieermachine. Oranje, blanje bleu: het Nederlands elftal van de 22e eeuw krijgt niet alleen een oranje tenue, maar ook blonde haren en blauwe ogen mee. Nu er één schaap over de dam is, volgen de mensen. Waar is de noodrem?

„Kloneren is het slagroomtoefje op de taart van de komende gentechnologie. Hoe minder wetten, hoe beter”, zegt een Belgische hoogleraar in een deze week gepubliceerd boek. Dezelfde dag stelt een Britse adviescommissie de regering voor het kloneren van jonge embryo's toe te staan, om zo reserveonderdelen te kweken voor transplantatiedoeleinden.

Het vermaarde schaap Dolly haalde in de lente van 1997 zowat alle voorpagina's ter wereld. Tegelijkertijd barstte een internationale discussie los. Iedereen besefte dat na deze wetenschappelijke doorbraak het maken van menselijke klonen een stuk dichterbij gekomen was. „Weerzinwekkend domineesgeleuter”, oordeelde Elsevier: klonen bestaan al zo lang, kijk maar naar identieke tweelingen, zoals de voetballers Frank en Ronald de Boer.

Met zo'n zelfde non-argument gooide afgelopen dinsdag de Gentse auteur Maurits Verzele de knuppel in het Belgische hoenderhok. Geen van de eerder verschenen zes Vlaamse boeken over dit thema neemt een zo duidelijk pro-kloonstandpunt in.

Voetbalkeizer
„Neem nu Ronaldo, de voetbalkeizer. Je kunt erover denken om met een groepje dames enkele tientallen Ronaldo-klonen te produceren, die dan ook voetbalkeizers kunnen worden, zodat zij ervan kunnen profiteren en rijke madammen worden. Dat is ethisch niet verantwoord, kunt u zeggen. U hebt overschot van gelijk. Maar is dat misdadig? Moet dat verboden worden? Moet dat bestraft worden?” Zo liet Verzele vorige week zijn fantasie de vrije loop in het Belgische opinieblad Humo.

Weliswaar legt hij in zijn boek uit dat het voetballen de mens niet in de genen zit, en dat behalve aanleg ook interesse en training nodig zijn. Maar dat geldt minder voor andere 'prettige' eigenschappen: een Einstein-kloon is de moeite waard, meent hij. „Een kloon van Miss World wordt wellicht net zo mooi en aantrekkelijk als de leverancierster van de donorcel. Sommigen vinden het een gevaar als te veel mensen zouden streven naar lichamelijk aantrekkelijke nazaten. Zou het niet eerder positief zijn, mochten er wat meer mooie mensen rondlopen?”

„De nieuwe sciencefiction mens komt er echt aan. Hij wordt waarschijnlijk in het geheim uitgebroed, want als het aan de Homo sapiens wordt overgelaten, belandt de Homo superior zo op de brandstapel. Terwijl een en ander uiteindelijk toch een mens oplevert met een enorm geheugen en een buitengewoon intellect, een prachtige fysiek en gezondheid en later, nog veel later, met de mogelijkheid om het geheugen 'over te gieten' van oudere naar jongere exemplaren. Dan zal men zichzelf als het ware vereeuwigen”.

Eugenetica
Kloneren van mensen is niet alleen aantrekkelijk, maar ook noodzakelijk, vindt Verzele. „Het kan toch niet de bedoeling zijn dat het DNA hier vier miljard jaar lang geëvolueerd is, en dat die evolutie nu moet stilvallen, omdat verdere verandering verboden wordt? De menselijke evolutie ligt nu al stil, omdat 90 procent van de mensen die geboren worden lang genoeg leeft om zich voort te planten en dat inderdaad ook doet. Het kan toch de bedoeling niet zijn dat daar verder niets mee gedaan wordt?”

Verzele is dus niet alleen voorstander van het naar behoefte kopiëren van mensen, maar ook van het verbeteren van het menselijk ras, de zogenaamde eugenetica. „Na de geboorte kiezen we het beste, naar onze eigen normen, voor onze nakomelingen. Waarom mogen we dat dan niet doen vóór de geboorte?”

De genetische kennis biedt onbegrensde mogelijkheden en die moet benut worden, zolang het maar vrijwillig gebeurt. „Echt waar, we moeten dringend mensen gaan kloneren met het gen voor tolerantie. We zullen het niet meer meemaken, maar het komt. In weerwil van alle tegenwerkingen”. Zelfs stimuleringsprogramma's vanuit de overheid om gericht bepaalde genetische eigenschappen in te bouwen, wijst hij niet af. „Zonder eugenetica dreigt de mens te vervallen in chaos en ellende”.

Gods wil
Verzele fantaseert niet alleen, hij argumenteert ook. Rücksichtslos rekent hij af met alle 'antikloners'. Tegen Gods wil? „Wie pretendeert Gods wil te kennen? Klonering is geen vreemde eend in de bijt van de schepping. Klonering wordt op grote schaal toegepast door de natuur, is door God gekend en gebruikt en is dus niet tegen Diens wil”.

Ingrijpen in natuurlijke processen? „Dan moeten keizersnede en verlostang ook verboden worden, want dat zijn veel brutaler ingrepen dan het implanteren van een eicel, op welke manier dan ook bevrucht”.

Moreel walgelijk? „Hoe komen ze erbij? Zijn tweelingen of meerlingen –dat wil zeggen vanzelf geboren klonen– “moreel walgelijk”? Natuurlijk niet. Onzin. Als iemand klonering “moreel walgelijk” vindt, dan moet hij het maar niet doen. Geen probleem. Maar dat is nog geen reden om het anderen te verbieden”.

Het leven is toch heilig? „Je zou eigenlijk de moeite moeten nemen om in een laboratorium onder een microscoop een dozijn eicellen en embryo's te observeren. Het zou dan misschien wat moeilijker vallen om die ronde dingen met hun mooie pellucida (omhulsel) de menselijke waardigheid toe te kennen. Zo nietig en toch al heilig? Waarom een menselijke eicel zoveel meer respect moet krijgen dan het ei van een kip of de eieren van een steur (kaviaar) is eerder onbegrijpelijk”.

Straks maakt iemand een leger van klonen? „Dat zou veel te veel moeders vergen, en twintig jaar opvoeding. Zoiets afschuwelijks is alleen mogelijk in een dictatuur”.

Zo blijft Verzele bladzijden lang hameren op het bekende aambeeld. Elke technologische vernieuwing brengt nu eenmaal negatieve reacties met zich mee, stelt hij. Hij herinnert aan de eerste jaren van de auto, toen de verplichting gold om een man te voet of te paard voor de auto te laten draven met een rode vlag, om erop te wijzen dat een monster op komst was. Na de uitvinding van vliegtuigen heette het dat de mens niet gemaakt is om te vliegen. De hoogleraar verklaart de vele antireacties door „het onbenullige idee dat velen hebben van de wetenschap”.

Bestseller
Wie is deze Verzele? Is hier een fantast aan het woord, een ongeleid projectiel dat de Vlaamse porseleinkast wil doen schudden? De 75-jarige auteur is emeritus hoogleraar chemie aan de Universiteit van Gent. Vier jaar geleden publiceerde hij een bestseller over euthanasie, “De milde dood”, die ook in diverse andere talen verscheen. Hij verstaat de kunst om lastige onderwerpen aan een breed publiek uit te leggen in aansprekende taal. „U moet deze geleerde zeer serieus nemen”, verzekert een journalist van de Gazet van Antwerpen.

Dat is prof. dr. P. Schotsmans, directeur van het Centrum voor Bio-ethiek in Leuven, niet met hem eens. „Voor mij is dit een non-persoon. Hij hoort niet thuis in het rationele debat, het zou beter zijn hem te negeren. Dat hij uit z'n nek kletst op een manier zoals mensen doen bij koffie en borrel heeft niets met ethiek te maken”.

Niettemin waarschuwt Schotsmans voor de gevolgen op de publieke opinie. „Hij kan op de geesten van de mensen een enorme invloed uitoefenen. Deze man is blijkbaar in staat een bepaalde groep media voor zijn kar te spannen. Dat gebeurde ook bij de publicatie van zijn vorige boek “De milde dood”. De proefdruk daarvan werd besproken in een tv-programma, de avond voorafgaand aan het verschijnen van het boek”.

Schotsmans weerspreekt echter dat Verzele's vorige boek invloed heeft gehad op het euthanasiedebat in België. „Ik ben zelf betrokken geweest bij die commissies en we zijn heel fier over de manier waarop het debat is gevoerd. Dat is een rationele zoektocht waarin fundamentele kwesties aan de orde komen. De naam van Verzele is niet eens gevallen. Wij zoeken naar zorgvuldigheid in onze adviezen. En die ontbreekt totaal in Verzele's boeken”.

Ook het Belgische debat rond kloneren kenmerkt zich door zorgvuldigheid. Een commissie Klonering formuleert op dit moment haar adviezen en zal die binnen enkele maanden aanbieden aan het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek. Het voltallig comité zal komende lente de overheid adviseren.

„Verantwoorde vormen van maatschappelijk debat mogen niet verward worden met infotainment of met lege praatcircuits”, zegt prof. dr. G. Van Steendam, naar aanleiding van Verzele's boek. Hij is lid van de commissie Klonering en adviseur voor ethiek bij het studiecentrum van de Christelijke Volkspartij (CVP) in België.

„Het lijkt me niet nodig om kloneren van mensen zomaar in zijn algemeenheid te verbieden. Ik geloof dat we de mensen van vandaag moeten helpen door hen ook te laten genieten van de mogelijkheden van vandaag. Biotechnologie, nieuwe vormen van productie, van natuurzorg, van landbouw en van geneeskunde behoren daartoe”.

Dat betekent niet dat Van Steendam de deur wijd open zet voor het kloneren van mensen. „De ethische afweging is in elke situatie anders. Het laten geboren worden van klonen om te gebruiken als levende doos met wisselstukken moeten we ethisch zwaar afkeuren. Niet zozeer vanwege het kloneren, maar omdat het de rechten van het kind negeert”. Therapeutisch kloneren –het kloneren van menselijk weefsel om cellijnen te verkrijgen voor therapeutische doeleinden– waardeert Van Steendam echter positief.

Diezelfde twee elementen bevat ook het advies dat de Britse regering deze week ontving. Kloneren voor het verkrijgen van kopieën van mensen moet nadrukkelijk verboden blijven, vindt de ethische adviescommissie. Het licht gaat echter op groen voor het kloneren van jonge embryo's, met het doel er medicijnen of genezende cellen en weefsels uit te oogsten.

„Het heikele punt bij therapeutisch kloneren is hetzelfde als bij abortus: vanaf wanneer wordt een embryo een individu? Vóór dat moment ben je bezig met het oogsten van cellen, nadien met moord”, oordeelt de Vlaamse journalist en auteur Pieter van Dooren, die een minder controversieel boek over kloneren schreef. Van hem is ook de term: Homo xerox, in mooi Vlaams vertaald als: doorslagmens.

Minder aarzelend is dr. John Maclean, een embryoloog die een Britse katholieke werkgroep adviseert. „Onderzoek aan embryo's valt nooit te verdedigen. Het betreft een mens, wiens leven evenveel respect verdient als dat van ieder mens. In geen enkel onderzoek dat de ethiek van de geneeskunde respecteert, mag het leven en welzijn van mensen opgeofferd worden”.