Politieke biografie Lubbers schiet tekort door gebrek aan distantie

Eindeloos blazen
op de loftrompet

Hoe komt het toch dat zo veel toppolitici na hun actieve loopbaan openlijk gaan zeggen wat ze werkelijk vinden? Sterker nog: dat ze na hun carrière pas echt lijken te gaan nadenken? In ”Hervormd Nederland” van vorige week probeerde de Rotterdamse oud-hoogleraar publiekrecht S. Couwenberg op die vraag een antwoord te geven.

Couwenbergs antwoord is simpel. Politici worden verteerd door ambitie. Binnen een partij en binnen een coalitie kunnen ze alleen carrière maken als ze hun eigen mening voor zich houden. Alleen hij die zich conformeert aan de heersende opvatting en –als het erop aankomt– zijn eigen mening verloochent, kan de hoogste sporten van de Haagse ladder beklimmen.

Dat verklaart, aldus Couwenberg, de wonderlijke 'late bekeringen' van topfiguren zoals Mansholt, Nouwen en Lubbers. De PvdA'er Mansholt, die als minister de grootschalige landbouw propageerde, werd na zijn pensionering een groot voorstander van kleinschaligheid. Voormalig ANWB-baas Nouwen wijdt zich na de beëindiging van zijn carrière aan ”spiritualiteit” en gaat jaarlijks in retraite in een benedictijner klooster. Lubbers komt in 2000 plotseling tot de ontdekking dat hij in 1993 zijn beoogd opvolger Brinkman onheus heeft behandeld en heeft –nu hij al zes jaar geen premier meer is– „het gevoel te zijn thuisgekomen.”

Geen tijd
Daar komt nog iets bij. Politici hebben het doorgaans zo druk dat ze alleen maar „stukken” lezen. Voor diepgravende boeken van auteurs die met meer distantie tegen de wereld aankijken, hebben ze geen tijd. Pas als hun loopbaan in rustiger vaarwater komt, gaan ze lezen, zich bezinnen en ontdekken ze nieuwe gezichtspunten.

Het is jammer dat B. Steinmetz, de auteur van het twee weken geleden gepresenteerde boek ”Ruud Lubbers. Peetvader van het poldermodel”, het nuttige inzicht van Couwenberg ten enenmale mist. Het boek van Parool-journalist Steinmetz mag dan lezen als een streekroman, de inhoud van zijn schrijverij ontstijgt dat niveau nauwelijks. Vanaf de eerste bladzijde zet de auteur de loftrompet aan de mond, waarop hij met een bewonderenswaardig lange adem tot op de laatste bladzijde blijft blazen.

Als voorbereiding op zijn schrijven sprak de auteur met een veertigtal politici uit de tijd dat Lubbers actief betrokken was bij de landspolitiek (1973-1994). Het boek draagt van die gesprekken geen noemenswaardige sporen. Wel van de vijf uitvoerige interviewsessies die de auteur met Lubbers zelf had.

Alles in de hand
Wie het boek van Steinmetz leest, krijgt voortdurend het gevoel dat andere politici er de afgelopen decennia nauwelijks toe deden. Lubbers lijkt alles in de hand te hebben, alles te voorzien, alles met een vooropgezet verheven doel geniaal te plannen. Van de door Couwenberg gesignaleerde ”ambitie” als drijfveer voor het meeste politieke handelen is bij Steinmetz niets terug te vinden.

Dat de auteur Lubbers' politieke leven uitsluitend volgt door de bril van Lubbers, blijkt uit elke bladzijde van het boek. Daarbij komt dat Steinmetz' beschrijving van bijvoorbeeld het totstandkomen van de Abortuswet zeer vooringenomen is.

Wie waren in dit proces de belangrijkste actoren? Minister-president Van Agt natuurlijk en naast hem de ministers De Ruiter (CDA, Justitie) en Ginjaar (VVD, Volksgezondheid). Maar de derde actor „en zeker niet de minst belangrijke” die bijdroeg aan het „slagen” van de Abortuswet was CDA-fractieleider Lubbers.

Hoe? Lubbers besefte al snel dat het bij de stemming over dit wetsvoorstel aan kon komen op een enkele man of vrouw. Van DS'70-kamerlid Nijhof was bekend dat hij inhoudelijke bezwaren had tegen de wet en er daarom tegen wilde stemmen. Wel was Nijhof de mening toegedaan dat het voor burgers en samenleving evenzeer slecht was als er helemaal geen wettelijke regeling zou komen.

Geheime afspraak
Lubbers speelde op dat gevoelen in. Enkele dagen voor de stemming kwam hij Nijhof in een café tegen. Lubbers stelde voor een geheime afspraak te maken: „Als het uiteindelijk op jouw stem aankomt, ben je dan bereid toch voor de wet te stemmen?” Nijhof stemde dat toe. Op de avond van de stemming belde Lubbers Nijhof op en verzekerde hem dat de verhoudingen binnen het CDA zodanig lagen dat het inderdaad op de stem van de DS'70'er aankwam. „En zo stemde, tot ieders verrassing, Nijhof die nacht voor het abortuswetsontwerp, waar hij eigenlijk op persoonlijke-ethische gronden tegen was”, schrijft Steinmetz met nauwelijks ingehouden bewondering.

Wat dreef Lubbers in de abortuskwestie? „Zijn doel was pacificatie, rust in de samenleving te brengen. Grote maatschappelijke controverses over gevoelige ethische kwesties verstoorden dat proces alleen maar”, schrijft Steinmetz zonder enige kritische afstand. „Lubbers verkoos een pragmatische, ondogmatische benadering. Voor hem was abortus niet een misstand die vanwege Gods gebod verboden moest blijven, maar een medisch-ethisch vraagstuk dat eindelijk een oplossing behoefde.”

Vrome CDA'er
Helaas is er dan een „vrome CDA'er”, te weten staatssecretaris Hermes van Onderwijs, die niet kan leven met het kabinetsvoorstel, maar met hem maakte Van Agt korte metten. „Van Agt legde –jurist als hij was– Hermes uit dat hij geen lid was van de ministerraad, dus niet deelnam aan de besluitvorming, maar lid was van de regering, dus politiek medeverantwoordelijk. (...) De geprangde staatssecretaris kreeg twee uur bedenktijd. Daarna moest hij instemmen met het abortusbesluit of opstappen. Hermes koos eieren voor zijn geld en bleef.”

Door het boek zozeer te schrijven vanuit het perspectief van Lubbers zelf, heeft de auteur de kans gemist een werkelijk verhelderend boek te schrijven over een persoon die in de Nederlandse politiek inderdaad een grote rol heeft gespeeld. In ”Ruud Lubbers. Peetvader van het poldermodel” wordt geen enkel raadsel rond de bekende christen-democraat opgelost, geen enkele nieuwe kijk gegeven op het denken en handelen van deze staatsman. Door dit boek had een hiaat in het beschrijven van de CDA-geschiedenis opgevuld kunnen worden, maar dan had het wel met veel meer distantie geschreven moeten zijn.

De ondertitel ”Peetvader van het poldermodel” is enigszins misleidend. Slechts een klein deel gaat over het poldermodel in engere zin, dat wil zeggen de wijze waarop in Nederland sociale partners en politiek met elkaar omgaan. Wie poldermodel breder opvat en invult als een politiek van compromissen zoeken, kan inderdaad verdedigen dat Lubbers hiervan de verpersoonlijking was.