Een autist op reis

Treffend typeert Kees Momma (33) hoe hij zijn handicap (autisme) ervaart: als een „onzichtbare muur”.

Achter deze muur gaat een kwetsbaar mens schuil, die personen aan de andere kant van de muur graag een blik in zijn autistische wereld met de daarbij behorende problemen gunt. Opdat zij begrijpen. Het is uniek te noemen dat iemand met een autistische handicap zó helder en duidelijk kan beschrijven hoe hij zich voelt, waarom hij op een bepaalde manier reageert en waarom hij het soms zo vreselijk moeilijk heeft.

Momma laat de lezer toe in zijn eigen belevingswereld. Opvallend is hoe gedetailleerd zijn verhalen zijn. Als hij bijvoorbeeld schrijft over een reis die hij 10 jaar geleden maakte, kan hij zich allerlei kleinigheden nog exact herinneren. Hij moet een fotografisch geheugen hebben.

Wie (wel eens) contact heeft met autisten, zal een aantal facetten herkennen, al is iedere vorm van autisme weer anders. Zo viel mij op dat Kees Momma in zijn dialogen nogal formeel taalgebruik hanteert. Als een journalist bijvoorbeeld aan Momma vraagt wat de reden is dat hij geïrriteerd raakt door de vraag „waarom?”, zegt hij: „Ik heb dikwijls in situaties van onbegrip en ongeloof „waarom?” gehoord. Dat heeft menig keer tot verwarring geleid. (...) Ik denk, Annette, dat het mooier klinkt als je tijdens interviews zou zeggen: „Geef me een reden”, „Kan je me dat uitleggen?” of „Is er een oorzaak?”” En als hem gevraagd wordt of hij accordeonmuziek mooi vindt, antwoordt hij: „Die is prachtig. Wat zijn de klanken van dit instrument toch vertederend. Ik voel een rust en tegelijkertijd een soort troost over me heen komen.”

Momma heeft angst voor harde geluiden: gekletter met borden, hard dichtslaan van deuren, enzovoorts. Onverwachte gebeurtenissen en een doorbreking van zijn vaste leefpatroon, verwarren Momma enorm. Zelf schrijft hij: „Perfectionisme, dat deel uitmaakt van mijn handicap, en het feit dat ik vaak afhankelijk ben van andermans steun, liggen hieraan (het feit dat Momma niet met voor hem moeilijke situaties kan omgaan, red.) ten grondslag. Plotselinge verstoringen van de regelmaat maken de omstandigheden voor mij verwarrend.” (blz. 97) En op pagina 105: „Aan de ene kant ben ik graag op mezelf, maar aan de andere kant heb ik behoefte aan warmte en gezelligheid.” Dat maakt het voor mensen in de directe omgeving van iemand met een autistische handicap soms heel moeilijk. Het schrijnende is dat de auteur dat zelf ook onderkent, maar er toch nauwelijks iets aan kan doen.

Momma hoopt dat door zijn boeken (in 1996 verscheen de autobiografie ”En toen verscheen de regenboog”) begrip ontstaat voor autisten. „Hoewel ik in de afgelopen 3 jaar in mijn sociale ontwikkeling vooruit ben gegaan, ervaar ik de omgang met mensen op sommige momenten nog steeds als een moeilijke opgave. (...) Ik hoop dat de mogelijkheden tot een zinvol bestaan verder zullen groeien. Ook hoop ik dat autisme beter begrepen wordt. Zo kan er telkens weer een stukje van de moeilijk overbrugbare muur, die mij van de sociale buitenwereld scheidt, weg worden gehaald.” Het moet vanbinnen wel pijn doen om wel te kunnen analyseren wat er fout gaat in de sociale contacten, maar dat niet te kunnen corrigeren.

Momma heeft mede door zijn intelligentie, artistieke begaafdheid en doorzettingsvermogen een voor een autist hoog niveau van functioneren bereikt. Hij haalde zelfs zijn mavo-diploma. Wellicht is dat bemoedigend voor andere autisten en hun opvoeders. Al beseffen zij ongetwijfeld dat iedere vorm van autisme anders is en dat een vergelijking met Momma misschien teleurstelt.

”Achter de onzichtbare muur” bevat vier hoofdstukken: ”Op kantoor” (Momma's ervaringen met stage lopen op een kantoor), ”De lucht in” (over zijn grote hobby: zweefvliegen), ”Een autist op reis” (gedetailleerde reisverslagen) en ”Trainman” (over een tv-opname die van hem gemaakt is). Jammer vind ik dat verschillende keren de naam van God misbruikt wordt. Hierdoor wordt een bepaalde lezersgroep uitgesloten, terwijl de inhoud van het boek ook voor hen interessant kan zijn!