Recensie door drs. J. J. Bakker - 13 januari 1999

„Verwende kinderen vinden alles saai en zijn veeleisend”

Adviezen voor ontspannen ouders

In de opvoeding zijn de meeste boodschappen non-verbaal. Niet minder dan 55 procent van wat we communiceren, bestaat uit non-verbale boodschappen die worden uitgezonden via oogcontact en lichaamstaal. Door onze toon van spreken (hoe we het zeggen) wordt 38 procent overgebracht en door de inhoud (de woorden) slechts 7 procent. Met deze en andere (klassieke) onderzoeksgegevens onderbouwt Tim Smith zijn boekje ”Ontspannen ouderschap”. Hij wil de lezer ervan bewust maken dat kinderen soms op andere dingen letten dan ouders vaak denken.

Smith schrijft beeldend. Hij vergelijkt het ouderschap in zijn voorwoord met een hardloopwedstrijd. „Bij de geboorte van uw kind werd u deelnemer aan de langste hardloopwedstrijd ter wereld, de ouderschapsmarathon.” Roemrijke overwinningen en verpletterende nederlagen wisselen elkaar af. De schrijver gaat ervan uit dat bij veel ouders de vermoeidheid heeft toegeslagen. Hij ziet het als zijn taak als psycholoog en gezinstherapeut er wat aan te doen.

Hoe een ontspannen ouder er concreet uitziet, geeft Smith met duidelijke punten aan. „De ontspannen ouder heeft realistische verwachtingen van zichzelf en van zijn kinderen. De opvoeder laat zijn gevoel van eigenwaarde niet door z'n werk bepalen. Hoe de ouder over zichzelf denkt, wordt niet beïnvloed door hoe anderen hem/haar behandelen. Een ontspannen ouder is zelfverzekerd, maar niet bang om te leren of om hulp te vragen. Deze zorgt voor een goed evenwicht tussen regels en relatie.”

Negatieve erfenis
Het je bewust zijn van de opvoeding die je zelf genoten hebt, is voor Smith een belangrijk punt. Hij gaat ervan uit dat iedereen wel een min of meer negatieve erfenis meeneemt. Hij meent dat een ontspannen ouder eerst zorgvuldig moet beoordelen wat hij/zij heeft geërfd voordat het wordt doorgegeven aan de kinderen. De schrijver raadt ouders aan terug te kijken, te reflecteren op het eigen gezin waarin ze opgroeiden. Was er sprake van „genegeerd worden, plagen, perfectionisme, ontwijkend gedrag, emoties verbergen, de schuld krijgen, te zeer in bescherming genomen worden, manipulatie, geheimen, verslavingen?” (blz. 109).

Als een of meer van deze zaken voorkwamen, heb je volgens Smith ballast meegekregen die veel spanningen kan opleveren in het eigen functioneren als ouder. De ballast dient verwerkt te worden voordat je opvoedt. Hoe je dat als opvoeder moet doen, geeft hij echter niet aan. Wie bepaalt eigenlijk wanneer je rijp bent voor ouderschap? Dit gedeelte in het boek is niet helemaal realistisch. Zelfonderzoek en bewustwording van de realiteit van de eigen opvoeding, je plaats in het gezin, de band met je ouders, daar ben je bewust en vaker onbewust vele jaren mee bezig.

De schrijver gaat ervan uit dat je door die bewustwording niet in de valkuilen stapt waarin je ouders terechtkwamen. Gezien de voorwaarden die de schrijver stelt, krijg je bij de uitwerking eerder gespannen dan ontspannen ouders. Iedere ouder heeft wel de intentie het beter te willen doen in vergelijking met de eigen opvoeding.

Verwende kinderen
Smith besteedt in hoofdstuk 6 aandacht aan verwende kinderen. Hij noemt kenmerken van dit type kinderen: „Ze vinden alles saai, zijn veeleisend, willen meedoen met de laatste mode, hebben gebrek aan zelfdiscipline, hebben selectief waarheidsbesef, hebben problemen met presteren, zijn gericht op het heden en hebben veelal geen doel in het leven.”

Veel Amerikaanse kinderen zijn in Smiths ogen verwend. Ze hebben geen visie en zijn hun dromen kwijtgeraakt. Hij wil deze kinderen nieuwe hoop geven door ouders erop te wijzen dat ze hun kinderen verantwoordelijkheid moeten geven. Ouders moeten duidelijke grenzen stellen. Daarvoor geeft hij 52 tips die helpen om realistisch en ontspannen bezig te zijn in het gezin. Als je elke week een tip toepast, kom je in een jaar rond. Zo maak je „kleine stapjes in de goede richting” (blz. 219). De ontspannen ouder geniet van de reis, ook al doet hij of zij maar één stap tegelijk.

Passen we de formule (van de onderzoeker Mehrabin) toe die in het begin is verwoord, dan krijgen we de volgende conclusie. Als we non-verbale boodschappen opvatten als echtheid en authenticiteit en we ”meten” zo de schrijver, dan komen we aardig hoog uit: 55 procent. De voorbeelden komen uit de dagelijkse praktijk van de opvoeding, weliswaar erg wollig, maar herkenbaar voor ouders. De manier waarop hij de dingen zegt (38 procent) doet Amerikaans aan. Als we door de gezwollen stijl heen prikken, lezen we waardevolle adviezen. De toonzetting is prettig en opbouwend, soms erg idealistisch. Er is net iets meer nodig om echt een ontspannen ouder te worden, denk ik.

Geestelijke dimensie
Dat wil niet zeggen dat de tips niet waardevol zouden zijn. Hij geeft veel eye-openers, niet alleen voor jonge ouders, ook voor veertigers die nog op te voeden hebben. Kinderen willen onze zorg en onze tijd en ze verwachten van ons dat we echt zijn. Zorg, echtheid en tijd. Je kunt zelfs de zogenaamde ZET-test doen: Hoe moet ik mijn kind zorg tonen? Hoe kan ik echt zijn tegenover mijn kind? Hoe kan ik effectief tijd besteden aan mijn kind? Het blijkt uit het hele boek dat deze drie aspecten van cruciaal belang zijn voor een gezonde ouder-kindrelatie.

Hoe merken kinderen aan opvoeders zelf waar het in het leven om te doen is? Op dat punt mis ik de geestelijke dimensie in het boek van de ware ontspanning in de opvoeding. Die is er mijns inziens pas echt wanneer je met God en tot eer van Hem opvoedt. En dat –hoe kwetsbaar je dat ook maakt– voorleeft. Je voedt immers meer op door wie je bent (en hoe je voorleeft) dan door wat je zegt. Je woorden vormen slechts 7 procent van de 100 procent effectieve communicatie in de opvoeding. Dat beseffen we als opvoeders maar al te weinig.