Titel: De Jeruzalem boekrol
Auteurs: Mike Evans en Robert Wise
Uitgeverij: Kok
Kampen, 2000
ISBN 90 435 0164 6
Pagina's: 334
Prijs: ƒ 41,90

Goddelijke teksten uit menselijke verbeelding

De oorsprong van Jeruzalem

Jeruzalem spreekt tot de verbeelding. De stad waarop Joden, moslims en ook christenen aanspraak maken, staat telkens opnieuw in het brandpunt van de wereldgeschiedenis. Marek Halter en het duo Mike Evans en Robert Wise lieten zich inspireren door de wonderlijke fascinatie die van deze eeuwenoude stad uitgaat. Halter schreef een boek over ”De geheimen van Jeruzalem”, Evans en Wise brachten ”De Jeruzalem boekrol” op de markt.

In beide boeken draait het om zeer oude documenten. ”De geheimen van Jeruzalem” houdt verband met een 2000 jaar oud manuscript dat in code aangeeft waar de schatten van de tempel zijn verstopt vlak voordat Jeruzalem werd verwoest. Aan de hand van deze gegevens gaan journalist Tom Hopkins en schrijver Marek Halter in Israël op zoek naar de verborgen kostbaarheden.

Uit overlevering is bekend dat de schat niet alleen uit tonnen tempelgoud bestaat, maar „misschien ongehoorde waarheden of de meest onvoorstelbare periode van de christelijke, mohammedaanse en joodse mensheid” in zich bergt. Namelijk „de waarheid over het ontstaan van de drie monotheïstische godsdiensten, de waarheid over de geschiedenis van Jeruzalem!”

Om die kern gaat het in het boek, al vinden Hopkins en Halter werkelijk een goudstaaf uit de verwoeste tempel. Uiteindelijk belanden ze in de buurt van de Dode Zee. Met de Russische maffia en Hamas op de hielen, stuiten Hopkins en Halter op de geheimzinnige figuur ”Nebukadnezar”, die vanuit Australië probeert de „definitieve en geprogrammeerde vernietiging van Israël” te bewerkstelligen. Daarvoor rekruteert hij via internet radicale Hamas-jongeren.

Nieuw licht
”Nebukadnezar” is ook op zoek naar de verborgen schat uit de tempel van Jeruzalem. Oeroude teksten kunnen mogelijk nieuw licht op de ontstaansgeschiedenis van Jeruzalem werpen. Explosief materiaal dus. In Massada komt het tot een gewelddadige confrontatie tussen Israël en de aanhangers van ”Nebukadnezar”. De laatsten worden in de val gelokt en vernietigd.

Na alle ingewikkelde, lang niet altijd geloofwaardige gebeurtenissen blijft er ten slotte één document over, dat de 'oplossing' voor het probleem Jeruzalem biedt. Tom Hopkins graaft met behulp van de Mossad een oud manuscript op, „even eenvoudig als het op de koperen rol was aangeduid.” De ontdekkers vermoeden dat uit de perkamenten zal blijken dat de stichtingsteksten van de drie monotheïstische godsdiensten uit dezelfde tijd stammen en dat die godsdiensten in werkelijkheid een en dezelfde oorsprong hebben, „één bron waarvan ze daarna slechts zijn afgeweken ten gevolge van de politieke omstandigheden en de tegengestelde belangen van de opstellers.”

Publicatie kan levensgevaarlijk zijn. Rabbijn Rosenkrantz waarschuwt Tom Hopkins: „Als u de drie monotheïsmen hun onderliggende basis ontneemt, weet u dat u riskeert dat ze op een vreselijke manier elkaars identiteit zullen bestrijden.”

Profetie
Transcriptie maakt duidelijk dat het om een profetie van Jesaja gaat. De schrijver citeert onder meer uit Psalm 137 en uit Jesaja 61 en 62, maar geeft er tevens een heel eigen draai aan. Hij legt de profeet woorden in de mond: „Zeg hun ook dat Ik op de berg in het midden een hoge boom zal doen groeien.” Deze boom, „die zal staan in Jeruzalem”, zal vele takken hebben. „Net als deze vele takken, die slechts zullen leven door elkaar te ondersteunen en zich aan dezelfde stam zullen ontwikkelen, zullen de mensen, als teken van trouw aan Mijn goedertierenheid, moeten leren leven met hun buren op dezelfde aarde.” Wortel en stam van deze boom zijn weliswaar het volk Israël, maar Ezau en Ismaël zijn vruchtdragende takken.

Het grootste bezwaar tegen dit duistere boek ligt niet zozeer in de politiek correcte oplossing die wordt geboden voor het conflict in het Midden-Oosten, maar in de verbastering van een bijbelwoord. Gods Woord wordt vervangen door een menselijke ingeving, geïnspireerd door Nathan der Weise. Tegelijk maakt de gefantaseerde tekst de boodschap van het boek een stuk onaannemelijker.

Ronduit ergerlijk is dat de naam van Jezus in een boek over juist dit onderwerp zo vaak en nadrukkelijk als krachtterm wordt gebezigd.

Gouden rol
In ”De Jeruzalem boekrol” draait het om een gouden rol die de bedoeïen Rashid Salah –ontdekker van de Dode-Zeerollen– jarenlang in de woestijn verborgen heeft weten te houden. Nu, na vijftig jaar, mag zijn zoon Musa –hij is archeoloog– er de wereld mee verbijsteren.

Al gauw brengt de rol de wereld inderdaad in beroering. Gaat het werkelijk om de legendarische, eeuwigdurende eigendomsakte van Jeruzalem, het document dat koning Melchisedek schonk aan de zoon van Abraham? Maar aan welke zoon dan? Ismaël? Of Izaäk? Opnieuw functioneert een geschrift als lont in een kruitvat.

De tekst zelf is bijzonder. Behalve dat de woorden in een gouden plaat zijn gegraveerd, zijn ze afkomstig uit verschillende talen; Egyptische hiërogliefen, Sumerisch, Akkadisch, Grieks en Hebreeuws zijn verweven tot een belangwekkende boodschap.

Om het geschrift te kunnen vertalen ziet de Palestijn Musa Salah zich genoodzaakt de hulp in te schakelen van de priester Michael Kelly en de Joodse juriste Leah Rosenberg. Wederzijds wantrouwen staat aanvankelijk een succesvol vertaalproject in de weg. Pas als de drie onbevooroordeeld naar de tekst leren kijken en eigen ambities opzijzetten, slagen ze erin de boodschap te ontcijferen.

De rol geeft precies de keerzijde van de oplossing die Marek Halter heeft bedacht: Jeruzalem is niet het eigendom van alle volkeren op de wereld, maar van niemand. „De naam van Jeruzalem verklaart aan alle volken dat de stad aan God alleen toebehoort. Laat geen mens of volk haar uiteenscheuren of verdelen, opdat zijn woede niet ontketend worde.”

Gelijkwaardigheid
Nadrukkelijker nog dan in het boek van Marek Halter wordt in ”De Jeruzalem boekrol” de gelijkwaardigheid van de drie wereldgodsdiensten gepropageerd. Verklaarde vijanden transformeren gaandeweg tot vrienden. „In dagen van vreselijk tumult zijn wij mensen van vrede geworden”, zegt priester Kelly als de vertaling klaar is. „We zijn begonnen als vreemden, vijanden eigenlijk, en we zijn als een familie geworden. Een heerlijke, goddelijke liefde heeft ons niet alleen met elkaar verzoend, maar ook met onszelf.” Nathan der Weise zou goedkeurend hebben geknikt.

De structuur van dit boek is eenvoudiger en overtuigender dan dat van ”De geheimen van Jeruzalem”. Voor het overige gelden dezelfde bezwaren; door goddelijke teksten te laten ontspruiten aan de menselijke fantasie overschrijdt de auteur de grenzen van het toelaatbare. De boodschap stelt minstens net zo teleur. Het vérgaand relativeren van de verschillen tussen de wereldgodsdiensten kan geen begaanbare weg zijn. Jezus zei van Zichzelf dat Hij dé Weg, dé Waarheid en hét Leven was. Het is veelzeggend dat die belijdenis in ”De Jeruzalem boekrol” alleen een rol speelt in de persoonlijke beleving van priester Kelly.