Een antiquaar

Bij de Walburg Pers in Zutphen verscheen een boek waarvan je niet snel zou vermoeden dat het over boeken gaat: ”Op dubbelspoor en Pilatusbaan”. De ondertitel zal iedere boekenliefhebber echter aanspreken: ”Boeken als middel van bestaan”. Het zijn de memoires van Anton Gerits, een van de bekendste, maar ook veelzijdigste antiquaren van Nederland.

Behalve een indrukwekkende loopbaan in het antiquariaat, maakte Gerits naam als dichter en schrijver. Niemand minder dan J. Greshoff roemde zijn bundels toen hij schreef over „Gerits' ongewoon schrijverstalent.” Zoveel lof van de kritische Greshoff is weinigen toegevallen en Anton Gerits is de enige antiquaar onder hen. Zijn schrijverstalent blijkt ook nu. Maar wie is Anton Gerits?

Ik vrees dat weinig lezers van het Reformatorisch Dagblad hem kennen, ondanks dat er zeer veel boekenliefhebbers en -verzamelaars onder hen zijn. Gerits is gespecialiseerd in onderwerpen als recht, economie, sociale geschiedenis en niet te vergeten in Russische taal- en letterkunde. Op deze terreinen heeft hij een wereldreputatie.

Al begon Gerits pas op 51-jarige leeftijd als zelfstandig antiquaar, hij is bepaald geen laatbloeier. Hij begon zijn loopbaan bij het befaamde antiquariaat van Martinus Nijhoff in Den Haag. Uitvoerig beschrijft Gerits in zijn boek hoe het bij de firma Nijhoff toeging. Hoe in de jaren vijftig, het computerloze tijdperk, boeken en bibliotheken werden gekocht en verkocht. Er was een aparte cataloguskamer waar medewerkers het voorwerk deden en de heer Nijhoff de boeken prijsde. Het ging er zeer hiërarchisch toe.

Maar je kreeg er een zeer gedegen opleiding. Gerits beschrijft uitgebreid hoe contacten met internationale bibliotheken werden opgebouwd en onderhouden. De relaties werden geregeld bezocht. Vér voor de val van het IJzeren Gordijn reisde Gerits naar Oost-Europa. Wij kunnen het ons nog nauwelijks voorstellen hoe de situatie daar toen was. Zakelijke contacten groeiden uit tot vriendschappen. Behalve Oost-Europa bezocht Gerits tientallen malen Amerika en het Verre Oosten.

Kort voor de ondergang van de firma Nijhoff vertrok hij naar de firma Rosenthal in Hilversum. Dat was een misgreep. In ongezouten bewoordingen sprak hij zijn teleurstelling uit over de samenwerking met mevrouw Rosenthal. In tegenstelling tot de vrijheid en verantwoordelijkheid die Gerits bij Nijhoff had, was hij hier een gekooide vogel.

Na een tussenstop in een ander antiquariaat begon Gerits op 51-jarige leeftijd een eigen antiquariaat. Ondanks de ervaring die hij had opgedaan, was het een hele onderneming. Open en eerlijk schrijft hij over tegenslagen en moeilijkheden die een zelfstandig antiquariaat ondervindt.

Het boek van Gerits geeft een boeiend beeld van ongeveer vijftig jaar geschiedenis van het antiquariaat. Dank zij zijn talloze internationale contacten kan hij vertellen over ontmoetingen met beroemde antiquaren, bibliothecarissen en hoogleraren die hij óók in hun kleinheid tekent. Zoals de Amerikaanse antiquaar Kraus die op een receptie stond te pochen dat hij een unieke bibliotheek had gekocht, terwijl Gerits, die ook in het gezelschap was, met het contract op zak liep!

De auteur schroomt niet om schurkenstreken te noemen die in het antiquariaat ook voorkomen. Hij noemt eerlijk man en paard. Een antiquaar die een boek ter inzage had ontvangen gaf het na drie dagen terug omdat hij er toch geen belangstelling voor had. Hij had er wél even een gravure uitgesneden. Een moeilijk bewijsbare streek, die helaas nog veelvuldig uitgehaald wordt.

Met de memoires van Gerits maak je een reis om de wereld. Wie van boeken houdt moet die zeker meemaken.

Na lezing van het boek vroeg ik me af of de titel de lading dekt. Een Pilatusbaan is een tandradbaan die een trein in de bergen omhoog brengt. Maar kenmerkte de loopbaan van Gerits zich niet veel meer door stappen vooruit en soms een stap terug?

De Walburg Pers heeft er een prachtuitgave van gemaakt. Het leeslint was niet nodig geweest, want wie aan het boek begint, leest het in één ruk uit.