Zuid-Afrikaanse verhalen

De Zuid-Afrikaanse schrijfster Riana Scheepers weet in de eerste zin van haar korte verhalen zoveel betekenis te leggen en zoveel vragen op te roepen dat je als lezer op het puntje van je stoel zit. Je voelt dat hier iets belangrijks wordt verteld, iets dat je absoluut niet mag missen.

Het eerste verhaal in de bundel ”Feeks”, ”Heks”, opent met: „Het was de haardos van de vrouw die mij opviel. Die stond in brand.” De vertelster ontmoet deze vrouw met de enorme bos oranjerood haar op het vliegveld. Later ziet zij de vrouw terug in het vliegtuig van Brussel naar Kaapstad. Gaat het aanvankelijk om een vorm van nieuwsgierige belangstelling voor een onbekende vrouw, naarmate het verhaal vordert, begint de vrouw met het rode haar een veel diepere betekenis te krijgen voor de vertelster en is haar confronterende blik zowel lichamelijk als psychisch bedreigend.

In het serieus nemen van het alledaagse (het kijken van mensen naar anderen, de kleding van vreemden op straat), van gelijktijdigheden, van nachtelijke dromen en dagdromen ligt de originaliteit van de schrijfster Riana Scheepers. Zij begint bij het voor de hand liggende om vanuit deze herkenbaarheid de complexiteit van het menselijk bestaan te laten voelen. In veel van de verhalen is iets voorgevallen dat het innerlijk evenwicht heeft verstoord. Het verhaal ”Maar toch wel” begint met de intrigerende zin: „De vrouw die in het donkere vertrek zit, donker door de gesloten luiken en de dichtgeschoven gordijnen voor de grote ramen, hoort niet dat er op de achterdeur wordt geklopt.” Is het op dit moment avond, of ochtend? Waarom hoort de vrouw het kloppen niet? Is de achterdeur open? Welk verhaal verbergt zich achter het niet waarnemen van de klop op de achterdeur?

Het leven is ingewikkeld, maar in Zuid-Afrika is het dat dubbel. In de verhalen ”Maar toch wel”, ”Boek” en ”Hun verhaal” wordt dat overtuigend zichtbaar door het vertellen te koppelen aan een bepaald individueel vertelperspectief. In ”Boek” is het een wanhopige docente die haar zwarte studenten maar moeilijk kan bereiken. In ”Hun verhaal” gaat het om een zwarte jongen die aids heeft opgelopen en volgens een in Zuid-Afrika wijdverbreid bijgeloof meent dat hij zijn ziekte zal kwijtraken door met een maagd gemeenschap te hebben. Maar welke vrouw is nog maagd in de zwarte krottenwijken van Zuid-Afrika? Dus wordt het een kind, een meisje van een jaar of vier: „Maar ik ben nou tenminste schoon. Verlost van die tor in mijn bloed.”

In Zuid-Afrika zijn minder zaken vanzelfsprekend dan in Nederland. Geestelijke luiheid kan daar tot de ondergang leiden. Het leven in Zuid-Afrika is minder tegen allerlei vormen van ellende verzekerd en daarom minder voorspelbaar dan hier te lande. Het overleven eist creativiteit en daarnaast de bereidheid om te erkennen dat de wereld vol raadsels en geheimen zit.

Die geheimen komt de schrijfster Riana Scheepers in de mondeling doorgegeven verhalen uit haar geboortestreek KwaZulu tegen, ook in de ontmoeting (en botsing) der culturen in Kaapstad of Durban. Niet in de laatste plaats ook in de ruimtes van de menselijke ziel. Het verhaal ”De vrouw in de kelder” combineert de droom van een vrouw met de afhankelijkheid van een soort oermoeder, een archetype, om de term van de psychoanalyticus Jung te gebruiken. De voorstelling van de gedroomde, geheime kelder is uiteraard moeiteloos met het beeld van de lagen in de ziel te verbinden. Het effect van dit verhaal is wat mij betreft in eerste instantie het meest te danken aan het vermogen om herinneringen aan de sprookjes van Grimm in de lezer wakker te roepen. Daarmee zijn de psychologische aspecten ten nauwste verknoopt.

De vertaling van deze prachtige verhalen getuigt van grote zorgvuldigheid. Voor de Nederlandstalige lezer zijn bij typisch Zuid-Afrikaanse begrippen als ”koeksisters” en ”isangoma” verklaringen toegevoegd.