Bloemlezing Griekse poëzie

Als men het voorwoord van ”Spiegel van de Griekse poëzie” leest, krijgt men een goede indruk van de beperking die een bloemlezing van de Griekse poëzie met zich meebrengt. Van een schitterende schatkamer krijgt de gebruiker van dit boek slechts een glimp te zien, schrijven de auteurs. Dit is natuurlijk onvermijdelijk, als je een traditie van bijna dertig eeuwen wilt samenvatten. Een groter probleem lijkt mij, dat een vertaling het origineel nooit kan vervangen. Omdat slechts weinigen echter klassiek of modern Grieks kunnen lezen, moet men met een vertaling volstaan. Toch is deze bloemlezing ondanks deze beperkingen een waardevol bezit.

De gedichten zijn ingedeeld in vijf perioden: de Oudheid, 800-300 voor Christus; het hellenisme, 300 voor-300 na Christus; de byzantijnse tijd, 300-1200; onder Frankisch en Turks bewind, 1200-1800; de negentiende en twintigste eeuw. De eerste en de laatste periode krijgen duidelijk meer aandacht dan de andere drie

Elke periode begint met een korte inleiding. Verder treft men alleen gedichten aan, zonder enig commentaar op vorm of inhoud. Dit heeft het voordeel dat men onbevooroordeeld leest. Een nadeel is echter dat de lezer veel kan ontgaan of onbegrijpelijk voorkomt, vooral bij oudere gedichten. Het voordeel lijkt mij overigens groter dan het nadeel. De registers bieden beperkt nadere informatie. Ze wijzen de nieuwsgierige lezer de weg om zelf verder te kunnen zoeken.

Het deel ”De Oudheid” begint met fragmenten uit de ”Ilias” en de ”Odyssee” van Homerus. Hier komt meteen de eerste beperking van een bloemlezing naar voren: er moet gekozen worden. Zeker bij Homerus kan die keuze heel verschillend uitvallen. In de aanhef van de ”Ilias” vertelt Homerus dat het epos zal gaan over de wrok van Achilles. Het komt dan vreemd over dat het volgende fragment niet gaat over die wrok, maar over het (overigens ontroerende) afscheid van Hector en Andromache. Als je dan in het register de naam Homerus opzoekt, vind je als onderwerp van de ”Ilias” het verhaal van het beleg van Troje genoemd. Deze samenvatting is weliswaar gangbaar, maar daarom nog niet juist. Het gaat om de genoemde wrok en de gevolgen daarvan voor diverse personen. Het verhaal van de inname van Troje, waarin de beroemde list met het paard voorkomt, ontbreekt in de ”Ilias”.

Hiermee is overigens niet gezegd dat de bloemlezing niet voldoet. Ook zonder deze achtergrondinformatie kun je de gekozen fragmenten lezen en door de inhoud ervan geraakt worden.

Bewondering
De ”Ilias” en de ”Odyssee” hebben in de loop der eeuwen veel bewondering geoogst. Er zijn diverse vertalingen in het Nederlands van deze heldendichten. Het aardige van deze bloemlezing is dat men een aantal van deze vertalingen kan vergelijken. Zo komt men vertalingen in dactylische hexameters tegen, dezelfde versmaat die Homerus gebruikt. Anderen vinden de jambe voor het Nederlands echter geschikter. Ook is er nog de vertaling in proza. Voor elke keuze zijn argumenten aan te voeren. Maar tegelijkertijd wordt zichtbaar dat een vertaling het origineel nooit kan evenaren. De keuze voor een bepaald metrum legt aan de vertaler forse beperkingen op. De keuze voor proza betekent daarentegen meteen het verlies van het ritme, dat voor het Griekse origineel zo kenmerkend is.

Veel van wat in het voorafgaande naar aanleiding van de gekozen fragmenten van Homerus gezegd is, geldt ook voor andere dichters. Het heeft dan ook geen zin al de gekozen fragmenten te becommentariëren. Het zijn er te veel. En dat is tegelijk het grote voordeel van deze bloemlezing. Je krijgt duidelijk een indruk van wat elke periode te bieden heeft.

De bloemlezing bevat in totaal 452 gedichten of fragmenten ervan. De inhoud is gevarieerd. Vooral bij de gedichten uit de byzantijnse tijd vallen de verschillen op. Zo tref je Pallados, die het verdwijnen van de antieke godsdienst betreurt, aan naast Synesios, die negen religieuze hymnen schreef (bijvoorbeeld over de hemelvaart van Christus). Van veel gedichten is maar één vertaling beschikbaar of hebben de schrijvers er zelf één voor deze bloemlezing gemaakt. Al lezend kom je soms verrassend mooie poëzie tegen. Op andere momenten voel je eerder afstand of zelfs afkeer.

Eenvoudig
Het boek is eenvoudig uitgegeven. Het is duidelijk bedoeld om de gebruiker kennis te laten maken met de Griekse poëzie, waarvan sommige delen tot de wereldliteratuur gerekend worden. Bij dit laatste kan men niet alleen denken aan Homerus, maar ook aan de Nobelprijswinnaars Seferis en Elytis. Voor een relatief lage prijs krijgt men heel veel gedichten in handen. Als een bepaalde dichter of periode aanspreekt, geeft het register voldoende informatie om een verdere zoektocht mogelijk te maken, hoewel met een zekere regelmaat wordt aangegeven dat een gedicht ”ongepubliceerd” is.

Ten slotte mag nog wel opgemerkt worden dat het de samenstellers veel energie gekost moet hebben om deze bloemlezing samen te stellen. Een titanenwerk, waar anderen hun voordeel mee kunnen doen.