Het individu is de meetlat

Het Gespreks Centrum bezint zich in een bundel opstellen op de morele staat van Nederland. Via deze bundel is het centrum echter niet met bijbelse normen of waarden in gesprek. De stem van het christelijk geloof ontbreekt.

Dit kleine geschrift is het werk van vier auteurs en drie redacteuren. Het is totstandgekomen in samenwerking met het Nederlands Gespreks Centrum te Rotterdam en heeft gediend ter voorbereiding op een conferentie van het Gespreks Centrum.

Wie het boekje oppervlakkig doorleest, krijgt de indruk dat er een enorme hoeveelheid gegevens in kort bestek aan de lezer wordt voorgelegd. Iedere auteur wil niet alleen zijn zegje doen, maar ook zijn kennis van het (deel)thema etaleren. Geef hem of haar –er zijn twee vrouwen onder de auteurs– eens ongelijk.

Dit brengt voor de lezer –en vooral voor de recensent– wel enige, om niet te zeggen heel wat, moeite mee. Ieder van de vier auteurs heeft zijn eigen vertrekpunt en daarmee ook zijn of haar specifieke benadering van het thema over de morele staat van Nederland. Voeg daarbij dat iedere auteur specialist op zijn terrein is, dan zal duidelijk zijn dat er veel gegevens en opvattingen aan de lezer worden voorgehouden. En dat zonder innerlijk verband, behalve dan dat de bijdragen de morele staat van Nederland betreffen.

Deze wat lange inleiding dient ertoe om mij te excuseren voor het feit dat ik de vier bijdragen zelfs niet in uiterst beknopte vorm kan samenvatten. In zekere zin zijn de hoofdstukken zelf een samenvatting van een breder studiegebied of onderzoeksveld.

Daarom volsta ik met het weergeven van enkele grondstellingen, respectievelijk resultaten van onderzoek, zonder de innerlijke samenhang en de achtergrond van het betoog te kunnen schetsen.

Paul Dekker concludeert op grond van statistisch onderzoek naar opvattingen en ontwikkelingen betreffende moraal in Nederland, dat er een sterk geloof in eigen individuele competenties is ontstaan. Er is meer belangstelling voor relaties met organisaties, minder gezelligheid en meer geld voor een goed doel. Zie de vele giro-overschrijvingen!

Het individu is de meetlat voor het morele gehalte van gedrag. Geloof, traditionele groepen en organisaties verschuiven daarbij vergeleken naar de achtergrond. Er is een verschuiving van algemene regels en normen naar algemene principes, naar waarden. Het is de vraag of individuen deze verschuiving in de praktijk kunnen waarmaken. Het ligt voor de hand te suggereren dat het op moreel terrein moeilijk wordt voor individuen hun opvattingen in de praktijk te brengen. Als ik de schrijver goed begrijp, zegt hij dat daaraan behoefte is. De morele trend is ernaar – maar in de praktijk gaat het moeizaam.

Prof. Goudsblom wijdt een vrij diepgaande beschouwing aan de grondslagen. Zijn conclusie is dat het persoonlijk welzijn gebaat is bij het welzijn van de eigen groep. Hier wordt dus een invulling gegeven aan de door Dekker gesignaleerde trend. Welbegrepen groepsbelang is de invulling van het onder ons gepraktiseerde poldermodel.

Mevrouw Joke J. Hermsen, schrijver en filosoof, bepleit dat de individuele burger bij deze beslissingen betrokken moet worden. De besluiten mogen niet in politieke achterkamertjes worden genomen. Een referendum verdient daarom de voorkeur boven de politiek van achterkamertjesoverleg.

Mijn conclusie is: Dit boekje geeft zicht op opvattingen over de praktijken van de moraal in onze samenleving. Kansen en mogelijkheden worden besproken. De stem van het christelijk geloof ontbreekt. Het Gespreks Centrum is via deze bundel niet meer met bijbelse normen of waarden in gesprek. Die behoren kennelijk alleen tot het privédomein.

De bundel laat zien hoe onze samenleving zich inspant om leiding te geven aan een land, waarin de dienst van God, de Schepper, publiek niet meer meespeelt of meespreekt. De auteurs willen er dan het beste van maken.