Bibliografieën van ds. J. van der Haar behouden hun waarde

Het speurwerk van een dominee

Hij las, vertaalde én speurde naar oude schrijvers. De vorige week overleden ds. J. van der Haar was thuis in de werken van gereformeerde theologen uit vorige eeuwen. Daarom wees hij door middel van vier overzichtswerken de weg naar bibliotheken waar de 'oude bandjes' te vinden zijn. Zijn bibliografieën onderstrepen nog eens het belang om het gereformeerd piëtisme in internationaal perspectief te bestuderen.

Ds. Van der Haar híeld van speurwerk in bibliotheken. Wie hem daar ontmoette of ontving, was getuige van het enthousiasme waarmee de hervormde predikant oude perkamenten of leren bandjes doorbladerde om bijzonderheden over een bepaalde druk op te sporen. In zijn schriftjes noteerde hij vervolgens zijn bevindingen.

In de jaren dat ds. Van der Haar in Achterberg stond (1966-1972) kwam de predikant goed op dreef. Uit die tijd dateert het speurwerk dat leidde tot zijn eerste overzichtswerk: ”From Abbadie to Young” (1980), een overzicht van in het Nederlands vertaalde puriteinen.

Reizen
Ds. Van der Haar bleef speuren naar boeken uit de periode 1600 tot 1800. Zo ontstond een overzichtswerk van Nederlandse oude schrijvers, ”Schatkamer der gereformeerde theologie” (1987), en een bibliografie van in het Duits vertaalde werken van Engelse, Nederlandse en Franse theologen onder de titel ”Internationale ökumenische Beziehungen im 17. und 18. Jahrhundert” (1997).

De meest recente uitgave is ”Drielandenverkeer”, met in het Nederlands vertaalde Franse en Duitse theologische werken. Daarmee was het onderzoeksplaatje van ds. Van der Haar compleet. Ook voor deze uitgave maakte de predikant vele reizen naar Duitsland, Zwitserland, Frankrijk en België om aan te tekenen wat hij in bibliotheken aantrof.

”Drielandenverkeer” onderstreept nog eens de grote populariteit in Nederland van de Duitse piëtist Johann Arndt en de Franse predikanten Charles Drelincourt en Pierre du Moulin. Maar ook van de grote piëtist uit Halle, A. H. Francke, verschenen enkele vertalingen. De ”Reyze na Bethel” van de Franse predikant Joannes Focquenbergues steekt alles naar de kroon. Het werkje is tussen 1675 en 1775 tientallen malen herdukt.

Wie ”Drielandenverkeer” naast ”From Abbadie to Young” legt, ziet een vooruitgang in de ontsluiting van het materiaal. De plaatsgewijze rangschikking van uitgevers levert een interessant beeld op. Vooral de boekenproductie in Amsterdam is de jaren door indrukwekkend geweest.

Nageslacht
Ds. Van der Haar noemde zijn overzichtswerken in een interview met deze krant een „inventarisatie voor het nageslacht.” „We weten nu tenminste”, zei hij, „waar we de boeken kunnen vinden. Dat is voor de onderzoekers van groot belang.”

Het intensieve speurwerk is de laatste jaren veel gemakkelijker geworden door de digitale revolutie waardoor het mogelijk is om achter de computer te zoeken in bibliotheken in het buitenland. Hoewel deze route voor onderzoekers aantrekkelijk is, behouden de bibliografieën van ds. Van der Haar hun waarde. Hij bezocht ook tal van particuliere bibliotheken, terwijl lang niet van alle publieke bibliotheken een digitale catalogus beschikbaar is.

De overzichtswerken van ds. Van der Haar roepen als het ware om voortgaand onderzoek naar vroomheidsbewegingen in internationaal perspectief. Aanzetten daarvoor zijn er al wel. Zo kwam in Duitsland vorig jaar het driedelige handboek ”Geschichte des Pietismus” gereed. In de zomer heeft in Halle een internationaal congres voor het onderzoek naar het piëtisme plaats. Eerder pleitte dr. W. J. op 't Hof in hetzelfde Halle reeds voor een gezamenlijk Duits-Nederlands piëtisme-onderzoek. Vooral het wederzijdse vertaalwerk is in zijn ogen belangrijk. De ideeën liggen klaar. Ds. van der Haar heeft in zijn leven gereedschap aangereikt dat verdere studie vergemakkelijkt. Wie pakt de draad op?