Reformator leerde dat God in het midden moet staan

Calvijn als psalmtheoloog

Calvijn is bekend. Maar kennen we hem echt? Klopt het beeld dat we van hem en zijn theologische opvattingen hebben met de werkelijkheid? Dr. H. J. Selderhuis heeft allen die Calvijn en zijn theologie beter willen leren kennen een grote dienst bewezen met de publicatie ”God in het midden. Calvijns theologie van de Psalmen.” Het is een studie over Calvijns commentaar op de Psalmen dat in 1557 werd gepubliceerd.

Om Calvijn te leren kennen, kunnen we een biografie over hem lezen. Er is keus genoeg. We kunnen ons ook richten op zijn bekendste boek, de ”Institutie”. Maar we leren Calvijn en zijn theologie het best kennen uit zijn commentaar op de Psalmen. In de Psalmen wordt immers in allerlei situaties tot God gebeden. En het kan niet anders of Calvijns eigen ervaringen spelen een rol als hij de Psalmen uitlegt.

God in het midden
De titel ”God in het midden” is ontleend aan een uitspraak van Calvijn zelf. De heidense filosofen kunnen wel allerlei gedachten over „het goede leven” hebben, maar ze geven de mensen niet echt houvast als ze de deugd een centrale plaats geven. Hun probleem is, volgens Calvijn, dat ze God niet in het midden zetten.

De Heere God moet dus volgens Calvijn in het midden staan. Dat geeft de mens houvast. Het houdt tevens in dat de mens ook op de juiste plaats terechtkomt. Als Selderhuis in de titel van zijn boek spreekt over „Calvijns theologie van de Psalmen”, moeten we „theologie” opvatten naar zijn letterlijke betekenis. Theologie heeft alles met God te maken. In Calvijns theologie van de Psalmen komen niet alle theologische vragen aan bod. Het gaat Selderhuis om wat Calvijn in zijn commentaar op de Psalmen over God gezegd heeft. En natuurlijk niet over God op zichzelf, maar over God in de relatie tot ons.

De titels van de verschillende hoofdstukken in deel drie van het boek spreken voor zich. Ik noem die titels om een duidelijk beeld van het boek te geven: God, de Drie-enige; God, de Schepper; God, de Zorgende; God, de Sprekende; God, de Koning; God, de Rechter; God, de Verborgene; God, de Heilige; God, de Verbondsgod en God, de Vader. Ik voeg er voor alle duidelijkheid aan toe dat het in de genoemde hoofdstukken niet alleen over de relatie van God tot ons gaat, maar ook over onze relatie tot God. Het gaat bijvoorbeeld in het hoofdstuk ”God, de Verbondsgod” ook over het gebed en de kerk. En in het hoofdstuk ”God, de Vader” wordt ook ruim aandacht geschonken aan het geloof.

Jammer dat het woord geloof niet opgenomen is in het zaakregister, dat ons overigens uitstekend helpen kan als we willen weten wat Calvijn over een bepaalde zaak in zijn commentaar op de Psalmen heeft gezegd. Het uitvoerige derde deel over de ”Theologie van de Psalmen” vormt het hart van de studie van Selderhuis. Maar ook de andere, korte delen zijn van betekenis. Deel 1 is een ”Introductie”, deel 2 gaat over ”Calvijn en de Psalmen” en deel 4 bevat de ”Epiloog”.

Niet op een voetstuk
Selderhuis richt zich in zijn studie nauwgezet op wat Calvijn zelf in zijn commentaar op de Psalmen gezegd heeft. Hij verwijst niet naar de ”Institutie” of andere commentaren en geschriften van Calvijn. De verwijzingen naar studies over Calvijn zijn zeer beperkt, maar dan is Selderhuis zeer ter zake en up-to-date. Soms geeft de auteur aan wat in het Calvijn-onderzoek nader bestudeerd zou moeten worden, zoals de verborgenheid van God. Af en toe wordt in enkele zinnen op treffende wijze naar Luther verwezen om overeenkomst of verschil van Calvijn met Luther aan te geven.

Selderhuis laat ons Calvijn zelf vanuit diens psalmencommentaar kennen. Het houdt in dat Calvijn niet op een voetstuk komt te staan, maar een van ons is met alle menselijke beperktheden.

In de voetnoten wordt Calvijn vaak letterlijk naar het Latijn geciteerd. In de tekst zelf komen ook wel Latijnse woorden voor. Maar wie wat meer over Calvijn zelf en zijn theologische gedachten weten wil en geen Latijn kent, moet zich daardoor absoluut niet laten afschrikken. De studie is een boek voor theologen, maar evenzeer voor belangstellende lezers. Eenieder kan veel opsteken. Niet alleen ten aanzien van Calvijn, maar ook wat betreft de vragen „wie en waar is God en hoe gaat Hij te werk?”