Titel: Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf und die Herrnhuter Brüdergemeine; Geschichte, Spiritualität end Theologie
Auteur: Peter Zimmerling
Uitgeverij: Hänssler
Holzgerlingen, 2000
ISBN 3 7751 3347 7
Pagina's: 206
Prijs: DM 19,95

Titel: Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf; Selbstzeugnisse und Bilddokumente; Eine Biografie
Auteur: E. Beyreuther
Uitgeverij: Brunnen
Giessen, 2000
ISBN 3 7655 1191 9
Pagina's: 148
Prijs: DM 22,80

Titel: Er der Meister, wir die Brüder; Eine Auswahl seiner Reden, Briefe und Lieder
Redactie: Dietrich Meyer
Uitgeverij: Brunnen
Giessen, 2000
ISBN 3 7655 9605 1
Pagina's: 356
Prijs: DM 34,-

Titel: Zinzendorf und die Herrnhuter Brüdergemeine 1700-2000
Auteur: Dietrich Meyer
Uitgeverij: Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 2000
ISBN 3 525 34019 2
Pagina's: 175
Prijs: DM 21,80

De eigen weg van een originele graaf

In vele opzichten ging hij een eigen weg. Daarom zijn de opvattingen van Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf niet zomaar onder één noemer te brengen. Toch is er een centraal gegeven, dat vele lijnen samenvat: de navolging van de lijdende Heiland. De publicaties die ter gelegenheid van Zinzendorfs 300e geboortedag zijn verschenen, bieden een samenhangend inzicht in het gedachtegoed van de graaf, die in zijn tijd zowel vereerd als veracht, bewonderd als bekritiseerd werd.

De feestelijkheden rond het Zinzendorf-jubileumjaar zijn vrijwel achter de rug. Door middel van tentoonstellingen, een groots symposium, een kunstleerpad en series lezingen heeft de door de graaf gestichte Broedergemeente bijna alle aspecten van Zinzendorfs leven en werk belicht. Morgen heeft in Slot Zeist nog een jubileumsymposium plaats. Met het oog daarop slaan we een blik in een blijvend aandenken aan het 300e geboortejaar: vijf publicaties van en over Zinzendorf, zijn leven, zijn theologie, zijn erfenis.

Biografie
Erika Geiger heeft een breed publiek aan zich verplicht door over Zinzendorf een biografie te schrijven in een pakkende en levendige stijl. Het boek geeft een goed beeld van het leven van de bruisende graaf.

Ook van de hand van Erich Beyreuther, een van de grootste kenners van Zinzendorf, verscheen een biografie van de graaf. Rond 1960 publiceerde hij al een driedelig standaardwerk over Zinzendorf; vanaf 1970 is hij redacteur van de verzamelde werken van Zinzendorf, waarvan inmiddels zo'n 60 delen zijn verschenen. Zijn biografie plaatst het leven van de graaf in een breder perspectief dan het boek van Geiger.

Hoewel de hoofdtrekken van Zinzendorfs leven al sinds vele jaren bekend zijn en de twee publicaties in dat opzicht niet directe nieuwe gegevens daaraan toevoegen, blijft het nuttig om eerst kennis te nemen van de levensgeschiedenis van de graaf. Juist bij Zinzendorf blijkt een nauwe samenhang tussen zijn persoonlijke ervaringen en zijn geestelijke ontwikkeling, die een eigen karakter heeft te midden van de lutherse orthodoxie en het piëtisme van zijn dagen.

Bronnen
Als kind was Zinzendorf al zo onder de indruk van het lijden en sterven van de Heere Jezus, dat hij, zo zou hij later schrijven, besloot „uitsluitend voor Hem te leven.” Dit neemt niet weg dat zijn zogeheten bloed-wondentheologie weerstand opriep, vooral onder gereformeerden.

Als kennismaking met Zinzendorfs gedachtegoed is de bronnenuitgave van Dietrich Meyer nuttig. Het is een nauwkeurig samengestelde selectie, gegroepeerd rond de thema's levensloop, stichting en verdediging van zijn initiatief te Herrnhut, theologie en liederen. De grenzen tussen de rubrieken zijn vloeiend. Als Zinzendorf over zijn leven schreef, had dit nogal eens een apologetisch motief, terwijl hij in zijn liederen veel persoonlijke ervaringen neerlegde.

In zijn inleidend hoofdstuk noemt Meyer zijn boek vooral een hulp voor hen die zich interesseren in de vroomheid van Zinzendorf. Daarmee wijst hij op het centrale motief in Zinzendorfs leven en werk: een vroomheid geënt op het lijden van Christus.

Schriftbeschouwing
Uit Zimmerlings studie over Zinzendorfs theologie blijkt overtuigend dat vrijwel alle diens opvattingen het stempel dragen van zijn ”Jezus-vroomheid”. Dat blijkt bijvoorbeeld uit zijn schriftbeschouwing. Met de leer van de woordelijke inspiratie, zoals die binnen de lutherse orthodoxie gangbaar was, kon hij niet uit de voeten. Zinzendorf legde in 1744 in een rede (opgenomen in Meyers bronnenuitgave) nadruk op de menselijke kant van de Bijbel, die volgens hem fouten en tegenstrijdigheden bevat. Maar juist daarin herkende de graaf de nederige kruisgestalte van Christus. Hij accepteerde zelfs resultaten van het kritische schriftonderzoek, maar hield staande dat de Bijbel omtrent de heilsfeiten onfeilbaar is, een weg die ook in onze tijd beproefd wordt.

De Heiland was voor Zinzendorf het midden van de Schrift. In Hem vinden tegenstrijdigheden in de Bijbel hun harmonie. Aan de andere kant is de Bijbel zonder band aan Christus niet te begrijpen en word je nooit bijbelvast, stelde Zinzendorf. Bijbelvast ben je ook niet als je honderd bewijsplaatsen voor een dogma weet op te sommen, maar als je alles wat je hoort geestelijk op zijn waarde kunt schatten, als je de overeenkomst of het verschil met de Geest van de Schrift herkent.

Zijn bijna exclusieve gerichtheid op de persoon van de Heere Jezus bracht Zinzendorf ook tot gedachten die vreemd waren aan de reformatorische theologie. Zo stelde hij Jezus gelijk aan de Schepper van hemel en aarde, terwijl hij in de Heilige Geest het 'moederambt' binnen het Goddelijke wezen vertegenwoordigd zag.

Karakter
De biografieën geven ook inzicht in Zinzendorfs karakter: een grote fantasie, een sterke wil, een ondernemende geest. Gecombineerd met een grote intelligentie zorgde dit voor de ideale ingrediënten van een geestelijk leider van de Broedergemeente, ontstaan uit Moravische Broeders, die naar het landgoed van Zinzendorf in de Oberlausitz gevlucht waren. De statuten van de gemeente uit 1727 (opgenomen in de uitgave van Meyer) zijn een boeiende mix van voorschriften waarin naastenliefde, een reine levenswandel, achting voor de leiding en religieuze verdraagzaamheid centraal stonden.

Uit de studie van Zimmerling blijkt duidelijk de eenheid in het denken van Zinzendorf. Zijn Broedergemeente richtte hij consequent in vanuit de praktijk van de navolging van Christus. Dat klinkt door in zijn visie op het onderwijs, de arbeidsethiek, standsverschillen –worden overwonnen door broederliefde–, confessionele verschillen –worden opgelost door de eenheid in de Heiland– en de positie van de vrouw – man en vrouw zijn voor hem gelijkwaardig en mogen beiden functies en ambten binnen de gemeente vervullen. De Broedergemeente was een tastbaar experiment van Zinzendorfs idealen.

Wesley
In zijn studie over de ontwikkeling van de Broedergemeente trekt Meyer de lijnen door naar het heden. In de eerste hoofdstukken plaatst de auteur Zinzendorf in zijn eigen tijd, waarbij opnieuw opvalt dat de graaf telkens eigen keuzes maakte, soms in confrontatie met andere opvattingen.

In latere tijd vatten in de Broedergemeente nieuwe overtuigingen post. Openheid voor eigentijdse filosofische stromingen en een hernieuwd teruggrijpen op de oude opwekkingstheologie wisselden elkaar af.

Zinzendorfs theologie neemt in de hedendaagse prediking en vroomheid binnen de Broedergemeente slechts een zeer bescheiden plaats in, concludeert Meyer. Zinzendorf wordt nog wel wetenschappelijk bestudeerd, maar de oorspronkelijke identiteit en inrichting van de Broedergemeente is prijsgegeven. Een probleem vindt Meyer dat niet. De Broedergemeente is bereid geweest zich te ontwikkelen in rapport met de tijd.

Toch kan ook de vraag gesteld worden of Zinzendorfs verzet tegen dogmatische belijndheid zich niet gaat wreken. De brede oecumenische gezindheid –Zinzendorf toonde zelf al openheid voor rooms-katholieken– brengt ook de vraagstukken die binnen de oecumene leven. De in gang gezette discussie omtrent homoseksualiteit zal meer duidelijk maken hoe de herrnhutters het Evangelie vertalen in de praktijk van het gemeenteleven.