Den Dulk schetst de kerk als huis naast synagoge

Herlezing van Timótheüs

De kerk mag zich, ziende op haar Joodse aanleg, verstaan als „een huis naast de synagoge.” Het gelijknamige boek van Maarten den Dulk, hoogleraar praktische theologie in Leiden, is vrucht van jarenlange ervaring en bezinning en van vele werkgesprekken met predikanten en kerkelijk werkers. Het hart van de studie bestaat uit een parafrase van de eerste brief van de apostel Paulus aan zijn jonge collega Timótheüs. De brief staat bij Den Dulk model voor het proces van overlevering van het geheim, de opbouw en de organisatie van een gemeente van de ene op de andere generatie.

Dit proces heeft alle eeuwen door voortgang gevonden tot op de huidige dag. Het is volgens de schrijver „een hachelijk en brutaal” proces. Immers, „overleveren is iets anders dan erflaters klonen.” We zouden het op de noemer van „transformatie” kunnen brengen. De traditie wordt getransformeerd met het oog op de wisselende situatie. Hoe ver dit proces ingrijpt, wordt duidelijk wanneer we zien hoe Den Dulk de boodschap van deze brief van Paulus vertolkt naar deze tijd. Dat kan dan zelfs inhouden dat de apostel ineens gehoord wordt als een warm voorstander van de vrouw in het leerambt. Hij zou betoogd hebben dat de vrouw alle ruimte en veiligheid moet krijgen om als gemeentelid, maar ook als voorganger een eigen vrouwelijke theologie te ontwerpen.

Op verschillende plaatsen in dit boek krijg ik bij deze vorm van uitleggen toch het idee dat de Schrift niet kan uitspreken, maar moet buikspreken. Het gaat niet om exegese, maar om een actualiserende herinterpretatie vanuit een ontmoeting tussen tekst en lezer. De tekst doet wat met de lezer die erdoor aangesproken en geraakt wordt. De lezer doet vervolgens wat met de tekst door daaruit tot klinken te brengen wat hij of zij in eigen situatie als boodschap heeft verstaan. Voor mij blijft het van principieel belang dat we de tekst van de Bijbel lezen met een zo zuiver mogelijk geslepen exegetische leesbril en dat we de tekst niet benaderen met een hermeneutische toverstaf: lezen dus en niet belezen!

Dit grondbezwaar doet zich op vele bladzijden van het boek gevoelen, bijvoorbeeld ook bij de interpretatie van Genesis 3. Toch neemt dit niet weg dat er vele verfrissende gezichtspunten, leerzame uitweidingen en verrassende formuleringen in te vinden zijn.

Verbonden met Israël
De titel verwijst naar Handelingen 18, waar we lezen dat Paulus toen hij uit de synagoge was gegooid, de christelijke gemeente ontving in een huis naast de synagoge. Een veelzeggend gebeuren. De kerk mag zich in nederigheid en in dankbaarheid, ziende op haar Joodse aanleg, verstaan als „een huis naast de synagoge.” Wanneer zij dat uit het oog verliest, gaat ze onder in een nieuw heidendom.

Er is Den Dulk veel aan gelegen dat de christelijke gemeente zich enerzijds haar speciale plaats en haar bijzondere identiteit bewust is en dat ze deze zorgvuldig bewaart in eredienst en leerhuis. Anderzijds legt hij volle nadruk op de maatschappelijke en culturele verantwoordelijkheid en participatie van de kerk midden in een geseculariseerde cultuur. Voor eenieder die zich wil bezinnen op gemeente-zijn in bijbels licht en binnen de eigentijdse context heeft dit boek veel te bieden. Maar dan dient men wel met onderscheiding te lezen en met name de hier beoefende omgang met het Woord kritisch te toetsen aan een oerreformatorische notie: de Schrift is haar eigen uitlegster!