Overzichtelijk naslagwerkje heeft objectieve toon

Wegwijs bij de remonstranten

De serie Wegwijs geeft, zo meldt de achterflap van het boekje, betrouwbare, zakelijke informatie over wereldgodsdiensten, religieuze groeperingen en stromingen. Deze typering gaat op voor het deel over de remonstranten, dat onlangs verscheen. In kort bestek krijgt de lezer een vrij compleet beeld van deze kleine, vrijzinnige stroming in christelijk Nederland.

Auteurs van het boekje ”De remonstranten” zijn de remonstrantse hoogleraren E. H. Cossee en Th. M. van Leeuwen, alsmede drs. M. A. Bosman Huizinga, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap. Daarmee haalde de redactie van de serie Wegwijs ruimschoots voldoende kennis over het remonstrantisme in huis voor een waardevol naslagwerkje.

Golfbeweging
De eerste hoofdstukken geven in kort bestek de boeiende geschiedenis van de remonstranten weer. Na de veroordeling door de synode van Dordrecht (1618-1619) ontstond al snel een nieuw kerkgenootschap, inclusief een eigen seminarie.

De Remonstrantse Broederschap laat in de eeuwen die volgden een golfbeweging zien: zowel radicale rationalisten als gematigde 'rechtzinnigen' bepaalden het gezicht van de kerk. De slotsom na bijna 400 jaar is wel dat tal van geloofspunten uit de vroege tijd op de helling zijn gegaan. Openhartig schrijft dr. Th. M. van Leeuwen dat de remonstranten geen verzoening door de voldoening van Christus aan het kruis leren. „Jezus is de gids die navolging vraagt.”

Het boekje begint met de remonstrantse twisten in de vroege zeventiende eeuw, als bakermat voor het ontstaan van het georganiseerde remonstrantisme. Opvallend is dat dr. Cossee inzet met de politieke kant aan de twisten. Hoewel het politieke belang van de republiek hecht verankerd is in de aanloop naar de synode van Dordt, is de oorsprong van het conflict tussen Arminius en Gomarus toch vooral een inhoudelijk theologische.

Telkens opnieuw valt op hoe lange tijd de republiek in verwarring was, gedurende bijna het hele Twaalfjarig Bestand van 1609-1621, en hoe ernstig de situatie was. In 1617 stond het land aan de rand van een burgeroorlog.

Offervaardigheid
Een hoofdstuk over de eredienst, de organisatie en de contacten met andere kerken completeren het overzichtelijke werkje. Vermeldenswaard is de offervaardigheid van de kerkleden, van wie het aantal overigens al vele jaren terugloopt: de 8000 leden en vrienden financieren samen 25 fulltime predikanten.

Op een enkele uitdrukking na –op blz. 12 lezen we over het „drijven van Plancius”– heeft het boekje een objectieve toon en verheelt het kritiek naar de eigen voorvaderen niet. Zo schrijft Cossee dat de Remonstrantie van 1610 de standpunten van de tegenstanders, de gereformeerden, op „extreme” wijze weergaf. En ook verbergt hij zijn waardering voor de Dordtse Leerregels niet, waarin „op bewogen wijze wordt gesproken over de macht van Gods genade en Zijn troostende aanwezigheid bij alle aanvechtingen.”