Kooistra schreef kennismaking met anglicaans theoloog

De ervaringen van
Alister McGrath

Alister McGrath is ongetwijfeld een van de toonaangevende theologen van onze tijd. Bennie Kooistra –afgestudeerd aan het Bijbelinstituut België te Heverlee– schreef een studie waarin hij McGrath en zijn theologie introduceert. Hij schreef een helder boek waarin hij zijn enthousiasme over deze theoloog niet onder stoelen of banken steekt. Ik kan hem in die bewondering echter niet helemaal volgen.

McGrath (geboren in 1953) is opgegroeid in een christelijk gezin in Noord-Ierland. Reeds vanaf zijn vijftiende jaar kwam hij onder de bekoring van het marxisme. Op een vergadering van een christelijke studentenvereniging hoorde hij Michael Green spreken. Deze toespraak bracht een wending bij hem teweeg.

Welbewust werd McGrath christen. Hij wilde echter ook een denkend christen zijn. Meer en meer groeide de overtuiging dat het evangelicale christendom (een woord dat misschien het best met ”orthodox-protestants” is weer te geven) hierin tekortschoot. McGrath werd liberaal. Als hulpprediker in een parochie van de Anglicaanse Kerk moest hij echter constateren dat het liberalisme geen perspectief bood in de harde realiteit van werkeloosheid, ziekte en dood. Hij herwon zijn vertrouwen in het evangelicale christendom.

Sinds 1983 doceert McGrath aan Wycliffe Hall te Oxford systematische en historische theologie. Hij doet dit vanuit de overtuiging dat de boodschap van de Bijbel, zoals verstaan door het evangelicale christendom, intellectueel houdbaar is en relevant voor deze tijd.

Historische studies
De deskundigheid en ook de didactische kwaliteiten van McGrath staan buiten kijf. Hij heeft inmiddels een respectabel aantal studies op zijn naam staan. Daaronder bevinden zich historische studies van hoog niveau over de Reformatie.

McGrath houdt vast aan de centrale waarheden van de Bijbel zoals de Drie-eenheid, de realiteit van de opstanding, de verzoening door Christus' bloed. Dat valt uiteraard slechts te waarderen. Toch kan ik Kooistra in zijn grote bewondering voor McGrath niet volgen. Ik zal aangeven waarom.

McGrath legt grote nadruk op de ervaring. Zou hij slechts bedoelen dat waarachtig geloof altijd een beleefd geloof is, dan is daarmee niets mis. Integendeel! Bij McGrath is er echter meer aan de hand. Voor hem interpreteert de theologie de ervaring die door het Woord van God gewerkt wordt. De godsdienstige ervaring krijgt zo een plaats als bron van godskennis, waarbij de relatie tot de Schrift niet geheel duidelijk is. Dat verklaart ook de soms toch wel heel synthetische opstelling van McGrath, waarbij hij allerlei opvattingen naast elkaar zet zonder op grond van de Schrift een keuze te maken.

Modellen
McGrath spreekt nogal eens van modellen. Daarmee wil hij aangeven dat de Schrift meer is dan de dogmatische verwoording van de inhoud ervan. Mijn moeite met het woord model is dat het al te vrijblijvend is. Echte theologie is schriftgebonden en sluit opvattingen die daarmee strijden uit. Zo doet McGrath in zijn boek ”Christelijke theologie” geen uitspraak over de realiteit van de eeuwige rampzaligheid.

Kooistra typeert McGrath als een theoloog van de relevantie. McGrath is er namelijk van overtuigd dat het christelijk geloof aantrekkelijk is en relevant. Daarin wil ik hem niet graag tegenspreken. De vraag blijft wel wie uiteindelijk bepaalt wat relevant en aantrekkelijk is. Deze vraag klemt temeer omdat McGrath heel nadrukkelijk op de ontvanger van het Evangelie georiënteerd wil zijn. Het Evangelie moet op de nood van mensen worden toegepast.

Hoewel Kooistra in het algemeen in zeer lovende termen over McGrath spreekt, maakt hij in een voetnoot een zeer ter zake doende opmerking, namelijk dat het daarbij niet vanzelfsprekend is dat mensen metterdaad tot het waarachtige geloof komen. Kooistra werkt deze kritiek niet verder uit, maar juist hier legt hij de vinger op de zere plek. Loopt McGrath feitelijk niet hetzelfde gevaar dat hij het liberalisme verwijt, namelijk dat de kerk die relevant wil zijn in haar boodschap –waarbij niet duidelijk is dat wat relevant is, van meet af aan door Gods Woord bepaald dient te worden–, in plaats van adressant geadresseerde wordt van de eigentijdse cultuur?

Wedergeboorte
Wat zich hier wreekt, is dat bij McGrath de fundamentele noodzaak van wedergeboorte niet echt uit de verf komt. McGrath wil met de Reformatie de rechtvaardiging door het geloof zien als het fundamentele geloofsartikel van de kerk. In overeenstemming met zijn visie dat de boodschap relevant moet zijn in de eigen tijd, keert McGrath zich tegen het herhalen van wat hij als schema's en formules ziet uit de tijd van de Reformatie. De rechtvaardiging door het geloof betekent voor hem dat wij door het geloof een goede relatie met God hebben.

Dat is ongetwijfeld waar, maar het juridisch element in de rechtvaardiging blijft zo onderbelicht. Een zondaar die door het geloof gerechtvaardigd is, heeft geleerd dat hij niet voor God kan bestaan en mag weten dat hij alleen rechtvaardig voor God is omdat de gerechtigheid van Christus aan hem is toegerekend. Ook dit laatste element van de rechtvaardigingsleer (dat overigens ook alles te maken heeft met ervaring en beleving van het geloof) verdwijnt bij McGrath onder de tafel.

Kooistra schreef een helder boek over McGrath, maar zijn grote enthousiasme over deze theoloog kan ik niet delen.