Uitleg van begrippen kan verhelderend werken

Verhandelingen
over verbond

De serie ”Theologische verkenningen”, een schriftelijke weerslag van het gelijknamige radioprogramma van de EO, is met een deel over het verbond bij een belangrijk punt in de geloofsleer aangekomen. De veelkleurige achtergrond van de veertien medewerkers zorgt voor een gevarieerde bundel verhandelingen. Hervormd-gereformeerde en christelijk gereformeerde auteurs zijn ruimschoots in de meerderheid. Daarnaast leverden twee gereformeerden, een gereformeerd vrijgemaakte en een auteur uit de pinksterkerken een bijdrage.

In de uitgave ”Het verbond van God met mensen” komen tal van aspecten van verbond aan de orde. Na een inleidend hoofdstuk volgen uiteenzettingen over het verbond bij de Sinaï, het verbond bij de profeten, de evangeliën en de nieuwtestamentische brieven. Daarna gaat het boek over op de geschiedenis, om van daaruit praktisch-dogmatische onderwerpen zoals verbond en verkiezing, verbond en sacramenten, verbond en prediking en verbond en onderricht te belichten.

De diverse hoofdstukken kenmerken zich door een nauwgezet luisteren naar de Schrift. De auteurs bieden ook nieuwe gezichtspunten, waardoor de bundel wat toevoegt aan de gebruikelijke behandeling van verbond in dogmatische handboeken. Duidelijk is ook dat medewerkers in hun uiteenzettingen het spoor van de Reformatie verkiezen boven de visies op verbond in de moderne theologie. Naarmate het boek vordert, wint het ook aan praktisch gehalte, maar dat was ook de opzet van de serie radiolezingen.

Exegese
Enkele kanttekeningen zijn evenwel te plaatsen. Zowel drs. H. J. de Bie als dr. M. J. Paul wijst op oud-oosterse vasallenverdragen om de verbondsrelatie tussen God en het volk Israël toe te lichten. In de literatuur is deze link naar hethitische verdragen zowel gelegd als bekritiseerd.

In elk geval kan de vraag rijzen of we zo snel –voordat de bijbelteksten zelf uitgesproken zijn– in buitenbijbels materiaal verklaringen moeten zoeken voor een bijbels begrip. Een wat bredere exegese van passages waarin het Hebreeuwse woord voor verbond voorkomt (zie drs. C. B. Elsinga in hoofdstuk 2) kan juist tot verrassende conclusies brengen.

Behalve de relatie tussen twee partijen is er bij verbond namelijk meer aan de orde. In verbond klinkt door dat er een nieuwe orde wordt geschapen in een vaak bedreigde situatie. Er ontstaat een levensgemeenschap, totstandgebracht door de machtige partij. Als het verbond wordt verbroken, verdwijnt de dragende grond onder die levensgemeenschap. Rampen en oordelen volgen. Deze aspecten van verbondssluiting en verbondswraak zouden meer aandacht verdienen.

Belofte
Uit de uitgave blijkt de visie van de auteurs op de reikwijdte en de inhoud van het verbond (zie blz. 15, 70, 108). Over het algemeen vertegenwoordigen zij de opvatting die drs. M. van Campen als volgt (blz. 70) verwoordt: „Voor alle verbondskinderen geldt de belofte, waardoor de Here hen tot kinderen heeft aangenomen.” Dr. T. Brienen schrijft (blz. 114) dat God bij het dopen bevestigt dat „deze kinderen werkelijk in zijn verbond zijn en dat hen waarachtig hoofd voor hoofd Zijn beloften gelden.”

Bij dergelijke formuleringen zou enige uitleg van begrippen verhelderend kunnen werken. Zo rijst de vraag: Als de beloften Gods elk gedoopt kind gelden, als God, volgens Numeri 23:19, geen Man is dat Hij liegen zou, noch eens mensen kind dat het Hem berouwen zou, wat is dan de diepste betekenis van ”geldt de belofte”?

Dr. Brienen schrijft (blz. 113) dat er tweeërlei reactie is op de aanbieding van het Evangelie. „Zo komen er tweeërlei leden of kinderen van het verbond.” Toch heeft Calvijn meer gezegd. Niet pas de reactie op het aanbod zorgt voor een scheiding binnen het verbondsvolk. Calvijn spreekt al over een tweeërlei roeping, een uitwendige voor ieder die onder het Evangelie is gebracht en een inwendige, krachtdadige voor de uitverkorenen.

Beslissende stap
Hoewel het antwoord op de prediking van zonde en genade van grote betekenis is, zullen de auteurs daaraan niet een zodanig gewicht willen hangen alsof zich in de reactie van de mens het allesbeslissende voltrekt. Zeker in een tijd waarin de evangelische beweging aanstuurt en aandringt op het doen van een ”keus voor Jezus”, het zetten van de ”beslissende stap”, kan het goed zijn met de Dordtse Leerregels (III-IV, 11) te benadrukken dat de Heilige Geest in het uur van de bekering het hart dat gesloten is, opent, het hart dat hard is, vermurwt.

In veertien korte verhandelingen, met in totaal 150 bladzijden, is het niet mogelijk een totaalconcept van verbond te bieden. De gedachten die ontwikkeld worden, zijn echter een nadere bestudering waard.