Assertiviteit aangeprezen,
niet uitgelegd

Wist u hoe keizer Napoleon zijn veldslagen voorbereidde? Hij had altijd een zandbak bij zich waarin hij het terrein zorgvuldig liet nabootsen. Met behulp van tinnen soldaatjes probeerde hij vervolgens de ene na de andere opstelling uit. Hij ging dan aan de andere kant staan en probeerde zich in te leven hoe de vijand zou kunnen reageren. Moraal van het verhaal: Door allerlei potentiële stresssituaties van tevoren beter te overdenken, kan heel veel spanning worden voorkomen. Een goede voorbereiding is het halve werk.

Het pakkende voorbeeld is afkomstig van Theo de Gelaen, die met zijn boek ”Vaardig in het sociale verkeer” een nieuwe titel aan de reeks boeken over assertiviteit heeft toegevoegd.

De Gelaen begint zijn boek met een aantal voorbeelden van subassertief gedrag. Als eerste noemt hij Heidi, een gehuwde vrouw met vier kinderen, die graag wil werken, maar dat van haar man niet mag. Zij schikt zich in haar rol, hoewel ze daar verre van gelukkig mee is.

Dan komt Bart, een jongen van zeven, die gepest wordt op school en niet weet wat hij terug moet zeggen. Harry heeft een drukke baan en durft nooit „nee” te zeggen, en Lucy slooft zich uit voor haar moeder zonder dat het ooit genoeg is.

Het boek is sterk evolutionistisch en biologisch van karakter. De eerste drie hoofdstukken zijn vrijwel geheel gewijd aan de vraag hoe assertief gedrag zich in de evolutie zou hebben ontwikkeld. De mens wordt continu benaderd als zoogdier. Heidi en Harry hebben volgens de auteur een territoriumprobleem. Assertief gedrag heeft zich ontwikkeld om territoria af te bakenen, zonder daarbij fysieke agressie te hoeven gebruiken.

Met de evolutie van de taal heeft zich ook assertiviteit ontwikkeld. Het is nu niet langer de fysiek sterkere die wint, maar de verbaal sterkere. Het verbale had zo veel voordelen, dat de mens het steeds verder is gaan ontwikkelen, generatie op generatie, tot het uiteindelijk in de genen werd opgenomen, aldus de auteur. Het sterk door het evolutiedenken gekleurde betoog doet veel van de waarde van dit boek verloren gaan. Uitgebreid beschrijft de auteur in de volgende hoofdstukken allerlei wetenswaardigheden uit de brede wereld van de psychologie, die raakvlakken hebben met assertiviteit.

De rol van de opvoeding wordt besproken, de vraag hoe we leren het eigen leven te beheersen, hoe om te gaan met angst. Twee hoofdstukken over angst zijn leertheoretisch en (pseudo-)neurologisch van karakter. Hier eindigt de auteur met de vaardigheid van het kunnen ontkoppelen. Dat wil zeggen dat je je tijdelijk even afsluit voor het gescheld van je baas door je op een andere prikkel te richten.

Hechtingsgedrag, aangeleerde hulpeloosheid, zelfvertrouwen, bekrachtiging, de rol van idolen, empathie, motivatie, het passeert allemaal de revue. De laatste twee hoofdstukken zijn gewijd aan conflicthantering en onderhandelen. Belangrijke tip: bij kritische vragen nooit direct met je antwoord klaarstaan. Je wint tijd door de ander continu feedback te geven („Bedoel je te zeggen dat...?”).

Ik mis in het boek de echt praktische aanwijzingen. De subtitel ”Assertiviteit thuis en op kantoor voor volwassenen en adolescenten” suggereert dat het hier om een heel praktisch boek gaat waarin je allerlei concrete adviezen krijgt aangereikt. Het boek beschrijft echter meer het waarom dan het hoe van assertiviteit. Er wordt bijvoorbeeld geen enkele dialoog weergegeven. Assertiviteit wordt wel steeds aangeprezen, maar onvoldoende uitgelegd.

Ik kan dit boek helaas niet aanbevelen. Is het niet vanwege het hoge zoogdiergehalte, dan wel vanwege het gebrek aan duidelijke instructie. Over assertiviteit zijn echt betere boeken geschreven.