Sleutelwerk over de Protocollen van de Wijzen van Sion

De geschiedenis van een leugen

Geen leugen is met meer succes gepubliceerd, naverteld, overgetypt, herdrukt en vertaald. Het werkje, nauwelijks dikker dan een schrift, is in ongeveer alle moderne talen vertaald. Ideeën uit de inhoud vormden en vormen nog steeds een onderdeel van de geestelijke bagage van gewone mensen, politici en geestelijken. Het gaat om de zogenaamde Protocollen van de Wijzen van Sion.

Geen vervalsing eiste een bloediger tol dan de ”Protocollen van de Wijzen van Sion”. Het pamflet, vermoedelijk geschreven rond het midden van de negentiende eeuw, bevat een reeks besluiten die genomen zouden zijn door een vermeende Joodse regering en die de weg beogen vrij te maken tot de Joodse wereldheerschappij. Russische pogroms werden uitgevoerd door Russische militairen die allen een exemplaar van de protocollen in hun ransel hadden. In ”Mein Kampf” citeert Adolf Hitler hele passages uit het boek, waardoor het gedachtegoed van de protocollen in de officiële nazi-ideologie terechtkwam. Vanaf het door Russen vervalste boek loopt een rechte lijn naar Auschwitz. En de leugen leeft voort, ook in de 21e eeuw.

De anatomie van een vervalsing is, zoals de achterflap van het boek aangeeft, een „persoonlijke kruistocht” voor de schrijfster geworden. Hadassa Ben-Itto stuitte bij haar juridische werkzaamheden voortdurend op de protocollen. Zelfs bij haar werk als medewerkster voor de UNESCO ontmoette zij de tsaristische vervalsing. Arabische vertegenwoordigers citeerden eruit. Een Filipijnse collega was overtuigd van de waarheid van de protocollen, hoewel zij de Joden bewonderde om hun schranderheid. Een Argentijnse collega attendeerde haar op het feit dat de protocollen in zijn land gewoon te koop waren.

Zoektocht
Zo kwam het dat Ben-Itto op 31 oktober 1991 haar laatste vonnis voorlas in de arrondissementsrechtbank van Tel-Aviv. Na ruim dertig jaar dienst en op het hoogtepunt van haar juridische carrière, nam ze ontslag om een zoektocht te beginnen. Om alle feiten boven tafel te krijgen. Om de vervalsing te ontmaskeren. Daarbij voelde ze het onderzoek als een verplichting. In de opdracht schrijft ze: „Het merendeel van mijn familie kwam in de holocaust om. Hun graven zijn niet bekend; geen steen herinnert aan hen. Moge dit boek een grafmonument voor hen zijn.”

Na het inleidende hoofdstuk, waarin Ben-Itto haar confrontaties met de protocollen beschrijft, schetst ze vervolgens de historische context voor haar onderzoek en verhaal. Dit hoofdstuk, dat de Russische samenleving beschrijft, alsook het leven aan het tsaristische hof van Nicolaas II, lijkt aanvankelijk slechts interessant. Gaandeweg blijkt echter dat de lezer zich geen goed beeld kan vormen over het ontstaan van de vervalsing, zonder deze maatschappelijke schets.

De tsaar en zijn kabinet stonden voor immense problemen. Rusland verkeerde sinds het midden van de negentiende eeuw in een ernstige crisis. Men zocht naar een zondebok. Voor die rol waren de Joden de meest geschikte kandidaten. Kosten noch moeite werden gespaard om hen in een kwaad daglicht te zetten. De geheime dienst zette zich aan de productie van de vervalsing die de geschiedenis in zou gaan als de Protocollen van de Wijzen van Sion.

Toch waren lang niet alle edelen de Joden kwaadgezind. Men zocht naar een middel om het oude regime te handhaven. Daar moesten dan de Joden maar voor opgeofferd worden. Toen de protocollen het licht zagen, werden zij echter in hogere kringen smalend weggelachen. Men beschouwde de vervalsing als een goedkope grap en de tsaar verbood zelfs het gebruik van het boek in staatszaken. De protocollen leken een stille dood te sterven...

Gordijn
Ben-Itto maakt in haar studie vervolgens een kleine sprong – naar 26 juni 1933 om precies te zijn. Op die dag dienen de vertegenwoordigers van de Bond van Zwitserse Joodse Gemeenten een aanklacht in bij de rechtbank van Bern. Hoewel Zwitserland geen traditie kende van rabiaat antisemitisme, kon het land niet bogen op een vlekkeloos verleden. Inmiddels was vlak over de grens Adolf Hitler aan de macht gekomen en ook Zwitserse nazi's waren politiek actief geworden. Daarbij werden de protocollen veelvuldig geciteerd en verspreid onder de mensen. Met de rechtszaak hoopte men de protocollen te ontmaskeren en vervolgens te verwijderen uit het openbaren leven.

Ben-Itto's boek volgt de rechtszaak nauwkeurig, maakt nog een enkel 'uitstapje' naar Zuid-Afrika, en werkt vervolgens op de ontknoping aan. Alles wat het team van Zwitserse advocaten onder leiding van Georges Brunschvig bij zijn onderzoek tegenkomt, wordt uitvoerig beschreven, terwijl Ben-Itto herhaaldelijk haar eigen waarnemingen uit haar notities aan het verhaal toevoegt. Hierdoor ontstaat een knappe mix van een hoofdstroom (de rechtszaak) met diverse zijtakken (de bevindingen van de advocaten). Hoewel het verhaal hierdoor soms ietwat aan duidelijkheid inboet, verdient Ben-Itto toch lof.

Brunschvig is de centrale figuur die langzaam steeds verder een gordijn wegtrekt voor een schilderij. Zoekend naar de feiten komt de lezer –meekijkend over de schouder van Brunschvig– steeds meer te weten over de vervalsing en de vervalsers.

In ransel
Brunschvig en zijn team beginnen hun onderzoek bij een belangrijke vraag: Wanneer en waar zijn de protocollen ontstaan? En vervolgens: Waarom? Het boek wordt voor het eerst uitgegeven in 1896 in een antisemitische krant in Rusland. Vervolgens na korte tijd wordt het manuscript als boek door Sergei Niloes uitgegeven. Al in 1921 publiceert de Londense Times deze feiten. Een Franse schrijver kent Niloes nog van vroeger en wordt door Brunschvig gerekruteerd als een van de hoofdgetuigen.

Andere Russische getuigen kenden persoonlijk sleutelfiguren uit de Russische adel, onder wie de chef van de geheime dienst. Deze man, Ratsjkovski, gaf zijn agenten in Parijs opdracht de vervalsing op te stellen. Brunschvigs spoor leidt naar de Franse antisemieten en komt tot de conclusie dat er Franse vingerafdrukken op de vervalsing zitten. Ten slotte wordt duidelijk dat de Franse schrijver Maurice Joly een pamflet schreef tegen de Franse keizer Napoleon III, die hij zag als antirevolutionaire potentaat.

Het was dit pamflet dat de Russische agenten bewerkten en omvormden tot de Protocollen van de Wijzen van Sion. Daarbij werd Napoleon simpelweg vervangen voor „de Joden.” De Joden werden de samenzweerders tegen de wereld. De banken moesten onder Joods beheer komen. De pers. De rechtbanken. De politici. Ten slotte het gehele land. En dan: land na land. Tot de wereldheerschappij zou zijn bereikt.

Rommel
In de hogere Russische kringen golden de protocollen als rommel. Echter, de Russische revolutie veranderde alles. Tsaristische generaals die tegen het Rode Leger vochten, zorgden ervoor dat elke soldaat een exemplaar van de protocollen in zijn ransel had. Engelse militairen die aan de zijde van de antirevolutionairen vochten, namen het boek mee en vertaalden het in het Engels. Zo kon de vervalsing uiteindelijk Amerika bereiken. Er volgden Duitse en Franse vertalingen. Immers, de protocollen bewezen zichzelf! Waren niet veel communisten Joods? Was Frankrijk niet verraden door de Joden in de oorlog tegen Pruisen? Had Duitsland de Eerste Wereldoorlog niet verloren door Joodse manipulaties? Het was de munitie die Hitler inzette in de nazi-propaganda. Zodat iedereen het wist, het geloofde. En zodat uiteindelijk niemand de Jodenmoord een halt toeriep.

Op 14 mei 1935 velde de Zwitserse rechter het vonnis. De aanklagers werden in het gelijk gesteld. De protocollen waren een vervalsing en konden beter uit de samenleving geweerd worden. Ben-Itto schrijft echter: „Toen ik de dossiers van de volgens de voorschriften gevoerde processen (...), de beleefde vragen aan verstokte nazi's, die de Joden op de meest ongehoorde wijzen openlijk belasterden, de geleerde, weldoordachte vonnissen las, zag ik plotseling een man voor me, die zorgvuldig een lek in zijn boot dichtte zonder te merken dat slechts een ogenblik later een reusachtige golf zijn bootje zou overspoelen.”