Boekverkopers en uitgevers
in hart en nieren

Er zijn bepaalde onderwerpen waarbij je een strikvraag kunt stellen die bijna door iedereen fout beantwoord wordt. Zo is het ook met het beroemde uitgeversgeslacht Elzevier. Als je de vraag zou stellen: Noem eens een bekende uitgave van Elzevier, dan zullen 99 van de 100 ondervraagden antwoorden: De Winkler Prins Encyclopedie. Heel begrijpelijk, maar toch fout.

Het huidige bedrijf van Elsevier is geen voortzetting van het beroemde geslacht van boekverkopers, drukkers en uitgevers uit de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw. Overigens: de Elzeviers van tóén schreven hun naam met een z, terwijl de huidige uitgeverij de naam met een s schrijft.

In 1997 was het 450 jaar geleden dat de grondlegger van het bedrijf, Lodewijk Elzevier, geboren werd. Dat is niet stilzwijgend gepasseerd. Er werd een congres gehouden, waar nationaal en internationaal bekende bibliografen, classici en andere geleerden spraken. Nu, enkele jaren later, zijn de breed uitgewerkte lezingen gebundeld uitgegeven. Het heeft lang geduurd, maar het was het wachten waard. In 21 artikelen worden interessante facetten van het bedrijf belicht, de contacten die werden onderhouden door heel Europa, de organisatie van het bedrijf enzovoort.

Internationaal
Lodewijk Elzevier kwam in 1580 met de grote stroom vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden naar het noorden en vestigde zich in Leiden. Dat was een bewuste en weldoordachte keuze. Daar was voor een boekbinder brood te verdienen. Bij zijn vorige werkgever, Christoffel Plantijn uit Antwerpen, had hij het vak geleerd en het wetenschappelijk karakter van het boekenvak gezien, met een brede internationale uitstraling. Daarom was er geen betere plaats dan Leiden om je te vestigen, waar in 1575 de universiteit was gesticht, die in korte tijd zou uitgroeien tot een wetenschappelijk centrum.

Snel ontwikkelde Lodewijk Elzevier zich tot een allround boekverkoper, uitgever en veilinghouder, met vestigingen in Den Haag, Leiden, Utrecht en Amsterdam. Een grote bloei beleefde de firma Elzevier in de zeventiende eeuw, toen (klein)kinderen en neven de zaken waarnamen en de filialen bestuurden. Het filiaal in Den Haag was op de beste plek gevestigd, namelijk in de Groote Zaal, dat is de huidige Ridderzaal. Destijds werden daar boeken verkocht en veilingen gehouden!

Uiterst boeiend is het om te zien hoe internationaal het bedrijf was opgezet, én hoe deze uitgevers de wetenschap stimuleerden. Prof. Van de Poel laat in zijn artikel zien hoe de Elzeviers de studie van de klassieke oudheid bevorderden. Ze hebben bijna 2200 (!) uitgaven van Griekse en Latijnse auteurs in hun fonds. Vele voorzien van inleidingen en annotaties.

Hertog August
Heel interessant is ook het artikel van dr. Keblusek over de Haagse Elzeviers en hun beroemde cliënt hertog August van Wolffenbüttel. De bibliotheek van hertog August is uitgegroeid tot een van de grootste van Duitsland. Of de hertog veel tijd besteedde aan het besturen van zijn hertogdom weet ik niet, maar één ding is duidelijk: de meeste tijd besteedde hij aan het lezen van catalogi. Door heel Europa had de hertog zijn agenten, die in het land waar ze woonden alles voor hem volgden. Als er catalogi verschenen van nieuwe uitgaven of van veilingen, zonden ze die direct naar hem toe. Per kerende post antwoordde de hertog. Hij wist precies wat hij al had, want hij was tegelijk zijn eigen bibliothecaris.

Hij ging zo ver dat niemand de pakken met toegezonden boeken mocht uitpakken. Dat deed hijzelf. Direct na ontvangst van een bepaalde zending schreef hij een pinnige brief naar zijn Hollandse boekenagent, de beroemde diplomaat, jurist en historicus Lud. van Aitzema, waarom hij maar 144 boeken ontving van de 247 die hij voor een veiling had opgegeven. Aitzema durfde echter niet hoger te bieden op bepaalde nummers, waarschijnlijk speelde in zijn achterhoofd mee dat de hertog de vorige veilingnota nog niet betaald had...

Elzevierbijbel
Dit fraai uitgegeven boek geeft een prachtig overzicht van vele generaties Elzevier. Hoewel ik graag wat méér had willen weten over Lodewijk Elzevier, die om het geloof gevlucht was. Sloot hij zich in Leiden bij de kerk aan en vervulde hij er bepaalde ambten? Hoe waren zijn contacten met de theologische faculteit? Ook aan de zogenaamde Elzevierbijbel had meer aandacht gegeven mogen worden. Het is een van de fraaiste statenbijbels uit de zeventiende eeuw geworden, die nu slechts terloops ter sprake komt. Dit prachtige boek is door de Walburg Pers voornaam uitgegeven.