Geschiedenis
van landgoed
St. Gerlachus

”Landgoed Sint-Gerlachus. Kruispunt van culturen in het land van Valkenburg” gaat over een omvangrijk project dat in 1995 in Houthem van start ging. Een uitgebreid archeologisch en bouwkundig onderzoek naar het landgoed Sint-Gerlach heeft geleid tot de restauratie ervan. De lange geschiedenis van het landgoed voert terug naar een van de weinige heiligen van Nederlandse bodem.

Sint-Gerlachus was een jongeman van adellijke afkomst die in de twaalfde eeuw als kluizenaar op zijn landgoed te Houthem leefde. Na zijn dood ontwikkelde zich een pelgrimage naar zijn graf. Velen wilden in de buurt van de heilige begraven worden, zoals het dertiende-eeuwse grafveld laat zien dat tijdens het onderzoek aangetroffen werd. Deze wens heeft geleid tot de stichting van een klooster en een kerk, die over het graf van de heilige is gebouwd. Het gaat om een damesstift, een klooster voor dames uit adellijke geslachten. Door de ”bruidsschat” die zij bij hun intrede in het klooster meebrachten, kon het stift uitgroeien tot een belangrijk instituut met aanzienlijke bezittingen en invloed.

Door de tijd heen hebben de kloosterlingen met de vele politieke wisselvalligheden te maken gehad. Zo werd er, speciaal voor het klooster, een Spaanse enclave gesticht binnen de Republiek der Zeven Provinciën. De nonnen hebben daardoor 124 jaar geleefd „als ein vogell in einen besloeten corff.”

In 1785 kwam er een einde aan deze speciale status. De nonnen vertrokken en de staatse legers namen de gebouwen in gebruik als veldhospitaal. Er braken onzekere tijden voor het landgoed aan. Het werd aan een particulier verkocht, die het klooster in een kasteel veranderde. In de loop van de negentiende eeuw heeft het verschillende eigenaren gehad. Een van hen schonk in 1808 de kerk aan de gemeente Houthem, die op deze wijze een parochiekerk verwierf. Na bijna twee eeuwen door particulieren bewoond te zijn geweest, is het landgoed na de restauratie een nieuwe fase ingegaan als château-hotel-restaurant.

Het boek is vanuit een wetenschappelijk oogpunt geschreven. Het geeft een grondig overzicht vanuit verschillende invalshoeken, hoewel samenstellers en schrijvers het accent legden op het archeologisch en bouwkundig onderzoek. In bijdragen van derden wordt aandacht besteed aan de historische achtergrond van het landgoed. De schrijvers hebben de vele onderzoeksgegevens zo overzichtelijk mogelijk gerangschikt. Men heeft ernaar gestreefd een helder beeld te schetsen van het landgoed door de eeuwen heen. De niet zo toegankelijke bouwkundige hoofdstukken bevatten verhelderende tekeningen en foto's.

Ontspannende lectuur is het niet, maar de geïnteresseerde leek zal er niet alleen de boeiende geschiedenis van het gebouw in vinden. Ook zal hem duidelijk worden welke inspanningen er geleverd zijn om dit landgoed in kaart te brengen en voor de toekomst te behouden.