Gevoel en verstand bij 9 filosofen

Hoe zien negen filosofen de relatie tussen gevoel en verstand, tussen hartstocht en rede? In ”De razende Socrates”, een uitwerking van een studium generale van de Vrije Universiteit te Amsterdam, gaan evenveel auteurs dat na bij 'hun' wijsgeer. De bundel biedt een boeiende reis langs de verschillende denkers. Gezien het karakter van de uitgave is het niet verwonderlijk dat veel denkrichtingen onbesproken blijven.

De filosofen zijn: Socrates (besproken door Mariëtte Willemsen), Seneca (door Cornelis Verhoeven), Thomas van Aquino (door Rudi te Velde), Spinoza (door Angela Roodhaan), David Hume (door René van Woudenberg), Schopenhauer (door Heleen Pott), Heidegger (door Loes Derksen), Camus (door Marya de Haas) en Derrida (door Theo de Boer).

Door de keuze van de auteurs kan nu echter de gedachte ontstaan dat de rede in de loop van de tijd steeds meer terrein verloren heeft aan het gevoel en de wil. Een bespreking van de sceptici uit de Oudheid of de (neo)positivisten had dat kunnen voorkomen. De auteurs zochten overigens zelf 'hun' filosoof uit, maar dat heeft er niet toe geleid dat die alleen positief besproken zijn.

Bijzonder aardig vond ik de suggestie van Verhoeven met betrekking tot Seneca's afkeer van emoties en de beteugeling daarvan door de rede. Volgens hem is de opvliegendheid van de mediterrane mens de oorzaak van die afkeer. Met die suggestie wordt de spanning verlicht die er bestaat tussen Seneca's leven en zijn geschriften. Dan zijn namelijk diens filosofische stellingnames vooral een compensatie van een teveel aan hartstocht zonder per se tot ascese op te roepen. Om na te gaan of deze suggestie juist is, moeten echter ook andere stoïcijnen en tijdgenoten op de sofa plaatsnemen.

Wat mij boeide bij het lezen was de hartstocht waarmee veel filosofen over de rede spreken. Dat is ook de achtergrond van de titel. De cynicus Diogenes werd door Plato de razende Socrates genoemd. Net als Plato's leermeester Socrates maakte hij het leven van zijn burgers moeilijk. Waar Socrates echter de mensen bestookt met de rede, doet Diogenes dat door hen te confronteren met de hartstochten van de mens. Van Socrates zelf kan echter ook gezegd worden dat hij raasde – naast denken acht hij voor de filosoof ware vervoering en bezieling onmisbaar. Maar of de behandelde wijsgeren de rede nu verheffen boven de hartstocht of andersom, zij zijn er sterk persoonlijk bij betrokken en bewijzen zo dat rede en hartstocht twee onlosmakelijke kanten van de mens zijn.

Vrouwen
Tot slot nog een vraag die in mij opkwam. Ik had graag gelezen of de vrouwelijke auteurs anders tegen de verhouding van rede en gevoel aankijken dan hun mannelijke collega's. Aan vrouwen wordt immers vaak de neiging toegeschreven meer emotioneel en minder rationeel te zijn dan mannen. Nergens komt dit echter aan de orde.

Alles bij elkaar is deze bundel iedere in filosofie geïnteresseerde lezer aan te raden. De thematiek speelt een belangrijke rol bij de kijk op het menselijk leven en de plaats die de filosofie daarin kan innemen.