Op het chagrijn volgt de aanval

Chagrijnig stapte premier Kok gistermorgen uit zijn blauwe Ford Scorpio, voor de ingang van zijn Torentje. Hij werd omstuwd door cameramensen, die door twee bodyguards en een voorlichter op afstand werden gehouden. Kok probeerde eerst nog ”cool” te blijven, en zei: „Zo, ik geloof dat ik maar eens aan het werk ga.” Maar toen de pers van geen wijken wilde weten, snauwde hij: „Ik wil eerst het rapport lezen!”

Kok voorzag zwaar weer. Hij was die morgen wakker geworden met De Telegraaf, die ”Kok op de pijnbank” had gekopt. Hem werd immers verweten dat hij onvoldoende de regie in handen had genomen bij de afwikkeling van de Bijlmerramp. De hele affaire bleek een schoolvoorbeeld van de kloof tussen een verkokerde en in zichzelf gekeerde overheid en een in onrust verkerende samenleving.

Enkele uren eerder had commissievoorzitter Meijer met een druk op de bel van een balie in het Tweede-Kamergebouw 'zijn' rapport onder embargo vrijgegeven. Tientallen journalisten stortten zich op rapport, bijlagen en verhoren.

Meijer heeft een overvolle agenda. Zijn eerste optreden is in een besloten bijeenkomst van de vaste kamercommissie voor verkeer, waar hij de bevindingen van zijn commissie voor het eerst die dag opsomt en toelicht. Dit is de dag van zijn leven, al wordt die overschaduwd door het lekken naar de pers. In de loop van de dag wordt duidelijk waar het lek zit: niet bij de commissie, maar bij een journalist die onder embargo een vraaggesprek had met Meijer, diens uitspraken doorvertelde aan een collega-journalist om die uitspraken de volgende dag in de krant van die 'collega' te lezen.

Triomfantelijk
Rond diezelfde tijd komt minister Jorritsma op het Binnenhof aan. Het Plein staat vol betogers van het Centraal Bureau voor de Statistiek en mede daarom sluipt zij via een zij-ingang het Kamergebouw binnen. Zij zegt behoorlijk triomfantelijk dat ze het rapport al uit heeft en niets te vrezen heeft. Inderdaad blijkt Jorritsma er in het rapport tamelijk genadig vanaf te komen. Borst en Kok worden de meeste verwijten aangewreven. Later verklaart Jorritsma dat ze zal aftreden wanneer haar werkelijk verwijten vallen te maken. Maar daarvan is ze nog niet zo zeker.

Borst is in geen velden of wegen te bekennen. Zij blijkt juist vandaag in Griekenland te zijn bij een ongetwijfeld zeer belangrijke vergadering van de Europese ministers van Gezondheid. Maar ook daar is een cameraploeg en Borst ontkomt niet aan een publieke reactie.

Terwijl zij er eerder deze week de brui al aan wilde geven en alleen op advies van politiek leider De Graaf besloot door te vechten –tijdens een geheim beraad waaraan commissielid Augusteijn tegen alle regels in deelnam– doet zij nu haar best zelfverzekerd over te komen. De conclusies over haar functioneren zijn hard, erkent ze. Maar de onderbouwing van die conclusies is mager. „Ik zal dat in de Tweede Kamer uitleggen. Ik loop niet weg voor het afleggen van verantwoording over mijn beleid, want dat heb ik bewust zo gevoerd.”

IJdel
Aan het begin van de middag houdt Meijer zijn persconferentie, niet in de Eerste Kamer zoals de ijdele commissieleden eigenlijk hadden gewild, maar in de Oude Zaal van de Tweede Kamer. Hij doet dat zorgvuldig, zoals het een voorzitter van een enquêtecommissie betaamt: hij trekt zelf geen politieke conclusies maar houdt zich aan de feiten. Een van die feiten is het verzuim van Kok om een coördinerende rol naar zich toe te trekken. Het zwaarst is de kritiek op Borst. Door haar aarzelen en nalatigheid zijn de gezondheidsklachten in de loop der jaren naar aard en aantal alleen maar toegenomen.

Na Meijers persconferentie gonst het door de gangen dat Kok toch de pers te woord zal staan, onder aan de centrale trap van zijn departement. Hij staat op het punt naar Washington af te reizen om daar de vijftigste verjaardag van de NAVO bij te wonen. Kok is niet meer de nukkige man van die morgen. Hij complimenteert de commissie met haar werk, maar stelt wel vast dat de eindconclusies milder zijn uitgevallen dan de tussentijdse conclusies aan het slot van de hoofdstukken. En hij noemt de onderbouwing van de kritiek niet altijd even duidelijk. „Het kabinet zal die kritiek naar vermogen weerleggen”, kondigt hij aan.

Lopen over eieren
Her en der geven kamerleden hun eerste reacties. Iedereen loopt op eieren. Rosenmöller is het duidelijkst: Het rapport bevat politiek explosief materiaal. Maar ook hij durft zich nog niet uit te spreken over de politieke consequenties.

De commissie heeft haar werk gedaan en moet nu in debat met haar opdrachtgever, de Tweede Kamer. Als die de conclusies van het rapport overneemt, moet zij de confrontatie met de bewindslieden aangaan. Maar die hebben natuurlijk recht op hun verdediging, benadrukt PvdA-woordvoerder en 'Bijlmerboy' Van Gijzel. Dat voorbehoud bepaalt zelfs de toon van het CDA, want bij hen staat Europees lijsttrekker Maij-Weggen op het spel. Alle grote fracties hebben iets te verliezen en spelen het spel dus uiterst voorzichtig.

Opvallend is vooral hoe vaak wordt benadrukt dat de (deel)conclusies in het rapport veel harder zijn dan de conclusies aan het einde van het rapport. Het is een bekende truc en in de loop van de dag wordt duidelijk dat die ook dit keer opzettelijk is ingelast. 's Morgens hebben de leden van de vaste kamercommissie Meijer al om een verklaring gevraagd. Is dat om politieke ruimte te scheppen? Volgens aanwezigen heeft VVD-kamerlid Van den Doel daarbij instemmend geknikt.

Zoveel wordt in de loop van de dag wel duidelijk: Alle woordvoerders lopen op eieren, omdat ze allemaal wat te verliezen hebben. De commissie zelf heeft ruimte geschapen, waardoor al te zware kritiek kan worden ontkracht, en Kok maakt de aanval op die conclusies tot een kabinetszaak. Na het aanvankelijke enthousiasme dat die morgen om 6 uur was begonnen, kruipt in de loop van de dag het treurig stemmende gevoel naar boven dat alles weer gewoon bij het oude zal blijven.