Spannende finale door
nieuwe raadsels

Voorlichter Klaas Wilting van de Amsterdamse politie staat bekend als een nuchter persoon. Niemand uit zijn omgeving zal hem ook maar één moment verdenken van fantasieverhalen. Daar is hij de man niet naar.

Als hij beweert dat hij op de avond van 4 oktober 1992 vanuit zijn achtertuin bij zijn woning in Almere de zwaargehavende El Al Boeing heeft waargenomen, wordt hij daarom door iedereen serieus genomen. Zoiets verzint Wilting niet. Maar als het waar is, moet met de radarkaarten en met de gegevens van de flightdatarecorder gesjoemeld zijn. Beide bronnen geven aan dat het vliegtuig nooit in de buurt van Almere geweest kan zijn. Dan zou een afwijking van meer dan 10 kilometer zijn opgetreden.

Staatsgeheimen
Het is maar een van de vele raadsels rond de ramp van de vierde oktober die onder bewoners van de Bijlmer en fantasierijke journalisten heeft geleid tot bizarre theorieën. De Boeing zou Israëlische staatsgeheimen aan boord hebben gehad en alles zou in het werk zijn gesteld om te voorkomen dat dit zou uitlekken.

Hoewel de verhoren van de enquêtecommissie nog gaande zijn, is nu al wel duidelijk dat er niet met radarkaarten en informatie van de flightrecorder is gerommeld. Erg zorgvuldig is door het bureau Vooronderzoek van de Rijksluchtvaartdienst (RLD) niet met de gegevens omgesprongen, maar een afwijking van ruim 10 kilometer lijkt uitgesloten. Zo'n vervalsing zou de commissie zeker breed hebben uitgemeten.

De maanmannetjes met hun vreemde witte pakken waren al door de Amsterdamse hoofdofficier Vrakking als hersenschimmen bestempeld. Deze week verklaarde een El Al-topman, die speciaal voor de enquête naar Nederland was overgekomen, dat er die zondagavond geen Israëlische veiligheidsagenten in witte pakken op de rampplek waren geweest. Daarmee lijken de verhalen over geheimzinnige mannen met vreemde maskers hun laatste restje geloofwaardigheid te hebben verloren.

Al net zo hardnekkig waren bijvoorbeeld de verhalen over een dramatische toename van de gezondheidsklachten onder Bijlmerbewoners. Vooral de arts Makdoembaks, die een praktijk heeft in de Bijlmer, heeft er in de loop der jaren veel aan bijgedragen dat deze geruchten de ronde bleven doen.

Omstreden
Nu is niet alleen Makdoembaks omstreden, maar ook zijn theorie over de levensbedreigende gassen die bij de ramp zijn vrijgekomen. Tijdens de verhoren van de commissie is vooralsnog duidelijk geworden dat de lading van het toestel geen stoffen bevatte die verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor een eventuele toename van gezondheidsklachten.

Gisteren werd duidelijk dat de documenten met betrekking tot de belading geen verontrustende informatie bevatten. Dat zich gevaarlijke stoffen aan boord bevonden is zeker, maar dat geldt voor vrijwel ieder vrachttoestel. De vraag is of die stoffen bij verbranding van een gigantische hoeveelheid kerosine met temperaturen van 800 graden en meer extra risico's met zich meebrachten. Het antwoord is nee, zo hebben experts verklaard.

Van de verhalen over explosieven aan boord van de El Al Jumbo is ook al niet veel over gebleven. El Al-functionaris Aaij, die gisteren werd verhoord, moest na het beluisteren van een door hem gevoerd gesprek toegeven dat hij zich die avond had vergist. De explosieven die het toestel vanuit New York had meegenomen, waren in Amsterdam uitgeladen.

Telefoontjes
Voorlopige conclusie zou kunnen zijn dat de enquêtecommissie zich tot nu toe vooral verdienstelijk heeft gemaakt door een reeks hardnekkige geruchten de wereld uit te helpen. Dat is op zich een nog al magere rechtvaardiging voor het instellen van de commissie.

Maar verrassend genoeg is de commissie op raadsels gestuit die voor veel betrokkenen volkomen nieuw zijn en die nog voor een spectaculair vervolg kunnen zorgen. Wat dat betreft moet het handjevol journalisten dat van de ramp met de El Al-Boeing zijn levenswerk heeft gemaakt, bewogen dagen doormaken. En niet minder de Bijlmerbewoners, die zich geconfronteerd zien met opzienbarende en soms tegenstrijdige verklaringen van belangrijke functionarissen.

Het begon met het telefoontje van de luchtverkeersleiding met Aaij van El Al. Hij verstrekte –achteraf onjuiste– informatie over de lading en vroeg die niet naar buiten te brengen. Gek genoeg vatte de verkeersleiding die vraag op als een verzoek om geheimhouding, waaraan ze prompt voldeed. Zo bleef ruim 6 jaar een dosis non-informatie „onder de pet.” Geen krant die het ooit meldde, geen journalist die er maar een vermoeden van had.

Een ander voorbeeld is het mysterie dat zich gisteren aandiende na de verklaringen van leden van de Commissie van Overleg (CvO), die kort na de ramp op Schiphol bijeenkwam. De Amsterdamse brandweercommissaris Ernst beweerde vorige week dat hij vanuit de CvO had vernomen dat de commissie op de hoogte was van het gerezen misverstand rond de lading. Maar uit de verhoren bleek dat binnen de CvO niets over een misverstand bekend was en ook niet over een telefoontje met Ernst.

Dat is raar, zeker in het licht van de stellige verklaring van Ernst dat hem het telefoontje met de CvO nog zeer scherp voor de geest stond. Het is voor de enquêtecommissie op dit moment allemaal nog onverklaarbaar. Ernst zei er ook nog bij dat hij belde via het nationaal noodnet, terwijl dat nota bene op Schiphol nog niet was aangelegd in 1992.

Nog vreemder is de tegenspraak die de verhoren van ex-El Al-functionaris Plettenberg en politiebrigadier Nix gisteren opleverde. Volgens Plettenberg was Nix minder dan een halfuur bij El Al op Schiphol-Centrum over de vloer geweest om de vluchtdocumenten op te halen. Nix verklaarde daarentegen dat hij ten minste enkele uren bij El Al is geweest. Beiden stonden onder ede. Een van de twee moet meineed hebben gepleegd.

Dat kan de commissie natuurlijk niet over haar kant laten gaan. Maar ze was wel zo eerlijk om nog tijdens de verhoren aan te geven dat ze deze knoop tot nu toe niet heeft kunnen ontwarren. Daarbij moet worden bedacht dat de commissie al voorgesprekken heeft gehad met getuigen die nog in het openbaar aan het woord zullen komen. Zo krijgt de enquête ongedacht een spannende finale. Van de oude raadsels die voor grote sensatie leken te zorgen bleef weinig over, maar met de oplossing van de nieuwe raadsels kan de commissie historie schrijven.