Puzzel nadert voltooiing

Met die cryptische woorden sloot voorzitter Th. Meijer van de parlementaire enquêtecommissie Vliegramp Bijlmermeer gisteren de derde week van openbare verhoren af. Deze week stond de berging van slachtoffers, de wrakstukken van de gecrashte El Al-Boeing en het puin van de flats centraal. Vorige week ging het over de toedracht, de week daarvoor benutte de commissie om met openbare verhoren „het verhaal” van de ramp van meer dan 6 jaar geleden weer helder op ieders netvlies te krijgen.

De commissie is nu halverwege met de openbare verhoren. Nu al kan de parlementaire enquête een succes worden genoemd. De zittingen leidden al tot diverse grote onthullingen. De drie voornaamste: ambtenaren van de Luchtverkeersbeveiliging op Schiphol en van de Rijksluchtvaartdienst (RLD) hebben berichten dat de lading van de El Al-Boeing gevaarlijk zou zijn voor de gezondheid van hulpverleners „onder de pet” gehouden; El Al laat soms vliegtuigen de lucht ingaan die eigen onderhoudstechnici niet vliegwaardig achten; de RLD wist al 3 dagen na de ramp dat er verarmd uranium in het vliegtuig zat, terwijl ministers van Verkeer en Waterstaat tot vorig jaar volhielden dat dat pas een jaar na de ramp het geval was.

De onthullingen hebben inmiddels geleid tot het op non-actief stellen van vier ambtenaren, tot een ontgoochelde ex-minister (Maij-Weggen), tot een woedende ex-burgemeester (Van Thijn), tot een boze premier (Kok), tot een aangeschoten vice-premier (Jorritsma), tot een minister in haar hemd (Netelenbos) en tot grote emotie en commotie onder Israëlische politici en luchtvaartfunctionarissen.

Naast de grote onthullingen zijn er tal van onthullinkjes. Er komen geluidsbanden openbaar die niet eerder beluisterd zouden zijn, er komt een fijnmazig netwerk van communicatielijntjes openbaar, waardoor we beseffen dat deze dit van gene wist en die dat van de ander.

Twee niveaus
Commissievoorzitter Meijer ziet al die nieuwe wetenswaardigheden over de Bijlmerramp als puzzelstukjes. Om in de lijn van zijn voorbeeld te blijven: er wordt op twee niveaus gepuzzeld. Het eerste is het niveau van de openbaarheid. Verslaggevers van de media geven door wat zij horen of mensen krijgen informatie direct van de televisie of Internet en vormen zich een beeld van hoe de vork in de steel zit. Iedereen heeft wel zo'n beeld, maar uiteindelijk ontbreken er nog te veel puzzelstukjes om het beeld betrouwbaar te achten.

Het tweede niveau is de beslotenheid van de parlementaire enquête. In die beslotenheid zit de commissie, met veel meer puzzelstukjes dan de buitenstaander. De commissie krijgt niet alleen informatie via de verhoren, maar ook door onderzoek van dossiers die dagelijks uitbreiden, besloten gesprekken, rondetafelgesprekken met deskundigen en internationale informatielijnen.

Kritiek
Terecht kan Meijer daarom de kritiek van sommige journalisten weerleggen dat de commissie in de openbare verhoren soms te weinig doorvraagt op cruciale punten. „De openbare verhoren vormen een onderdeel van een breder opgezet onderzoek”, aldus Meijer. „Dat maakt uit welke vragen wij wel of niet stellen.” Met andere woorden: de commissie heeft meer puzzelstukjes dan de buitenwereld vermoedt.

Al het inzicht van de commissie heeft nog niet geleid tot 100 procent duidelijkheid over de lading. Meijer: „Zodra wij alle duidelijkheid hebben, zullen we dat de Kamer en het kabinet ogenblikkelijk laten weten. Maar we moeten het wel eerst scherp hebben. Dan mogen er geen twijfels meer zijn.” Voordat de enquête begon was nog 20 ton vracht ongedefinieerd.

De Tweede Kamer blijft –op de commissieleden na– vooralsnog puzzelen op het niveau van de openbaarheid, met minder stukjes dus. Kamervoorzitter Van Nieuwenhoven heeft de SP niet toegestaan schriftelijke vragen te stellen over onderwerpen die de Bijlmerkwestie raken zolang de enquête voortduurt. De SP wilde het kabinet bevragen op het vervoer van schadelijke stoffen door El Al op Schiphol.