Bijlmer-ingreep Kok omstreden

De bloedhonden van de oppositie ruiken sensatie. In GroenLinks-leider Rosenmöller jeukt het verlangen om in debat te gaan met de ministers Netelenbos (Verkeer en Waterstaat) en Jorritsma (nu Economische Zaken, voorheen Verkeer en Waterstaat). Het kan nog even niet, want de enquête duurt voort, maar daarna zal hij z'n kans zeker grijpen.

Premier Kok kreeg van hem een goede raad: kijk eens in de eigen ministersploeg. Kok gaf de vier medewerkers van de Luchtverkeersbeveiliging (LVB) die informatie over de gevaarlijke lading van de gecrashte El Al-Boeing „onder de pet” hielden, hun verdiende loon, vindt Rosenmöller. Hij kan zich nauwelijks voorstellen dat de verschillende politici die in de loop der tijd leiding hebben gegeven aan het ministerie van Verkeer en Waterstaat vrijuit gaan.

Rosenmöller heeft zo z'n medestanders. Politicoloog Van der Eijck van de Universiteit van Amsterdam vindt dat minister Netelenbos moet aftreden. „Zij kan haar politieke verantwoordelijkheid als minister van Verkeer en Waterstaat niet ontlopen”, redeneert hij. „Zo zit ons staatsbestel in elkaar. De ambtenaren en diensten van Verkeer en Waterstaat hebben gefaald, dus moet de minister aftreden. Het zou tragisch zijn als we andermaal in de sorrydemocratie vervallen.”

Losse schroeven
De Amsterdamse oud-burgemeester Van Thijn noemt geen namen, maar ook hij laat weten dat „de kwestie van wie de politieke verantwoordelijkheid draagt” niet mag worden ontweken. „Het staatsbestel staat dan op losse schroeven.” Zelf moest Van Thijn in de nasleep van de enquête naar de opsporingsmethoden van politie en justitie vertrekken als bewindsman van Binnenlandse Zaken.

President-directeur Cerfontaine van Schiphol vindt dat het kabinet behalve de Luchtverkeersbeveiliging ook de Rijksluchtvaartdienst (RLD) moet aanpakken. „Het staat vast dat de RLD jarenlang onvoldoende heeft gefunctioneerd”, meent hij. Volgens de op non-actief gestelde medewerkers van de Luchtverkeersbeveiliging hebben ook RLD-ambtenaren de informatie over de gevaarlijke lading geheimgehouden.

Volgens PvdA-kamerlid Jurgens is vorige week „eindelijk de waarheid boven tafel gehaald.” „Het op non-actief stellen van vier ambtenaren door premier Kok kwam tegemoet aan de publieke verontwaardiging na de schokkende feiten die op tafel gekomen zijn”, aldus de PvdA'er.

Geslachtofferd
Er gaan echter ook stemmen op die het vroegtijdige optreden van premier Kok en het kabinet veroordelen. Volgens voorzitter B. Baksteen van het Platform voor de Nederlandse Luchtvaart worden de vier LVB-medewerkers die informatie verzwegen „ten onrechte geslachtofferd. Zij gaan niet vrijuit, maar worden wel onevenredig getroffen doordat het kabinet achter de primaire emoties van het moment aanrent.”

Het kabinet en premier Kok hebben er alle belang bij het gedeukte vertrouwen in de politiek te herstellen. Dat onderkent Baksteen ook wel. Maar hij heeft er behoefte aan het voor de geschorste LVB'ers op te nemen. „Het is algemeen bekend dat 90 procent van de vrachtvliegtuigen gevaarlijke stoffen vervoert. Het enige dat de LVB'ers verkeerd deden, is dat zij informeerden naar de lading, terwijl die hen strikt genomen niet aanging. Zij zitten er voor de vliegtechnische aspecten.”

Die opmerking sluit aan bij het betoog van RLD-onderzoeker Wolleswinkel, die afgelopen vrijdag voor de enquêtecommissie het „telefonisch ramptoerisme” van de LVB'ers hekelde. „De lading was het pakkie-an van de RLD”, liet ook woordvoerder Knook van de LVB weten.

El Al
De LVB'ers verdedigden zich verder met de stelling dat zij over vluchten van El Al nooit mededelingen mogen doen. Premier Kok ontkende vrijdag tijdens zijn wekelijkse persconferentie dat El Al op Schiphol een speciale positie zou hebben. Het valt echter te betwijfelen. De El Al-hangars zijn afgeschermd door hekken en prikkeldraad en worden bewaakt door gewapende veiligheidsmensen. Douane en marechaussee zijn bovendien niet welkom bij dit stukje Israël op Schiphol.

Volgens hoogleraar crisismanagement Rosenthal is de publieke verontwaardiging over het „onder de pet houden” van informatie mede zo groot door de wijze van verhoren die de parlementaire enquêtecommissie hanteert. Hij vindt dat de commissie zich jegens de getuigen te veel opwerpt als „morele arbiter, die emoties in de Bijlmer en de rest van Nederland bespeelt.” Volgens Rosenthal kan het kabinet met een oordeel beter wachten tot het eind van de enquête.

Weck
Heel belangrijk wordt dan het verhaal van Weck, destijds de hoogste baas van de RLD. Weck staat bekend als een scherpzinnige kwaliteitsbestuurder met een glashelder betoog. Meermalen heeft hij daarmee ministers van Verkeer en Waterstaat door ingewikkelde politieke processen gemanoeuvreerd. Het is goed mogelijk dat hij aannemelijk maakt dat de RLD de informatie over de gevaarlijke vracht achterhield omdat deze onjuist was. Dat zou ook de verontwaardiging over de handelwijzen van de LVB-medewerkers aanzienlijk verminderen.

Buitengewoon opmerkelijk is derhalve de uitspraak die voorzitter Meijer van de enquêtecommissie gisteren deed: „Wij hebben nog niet beslist of we Weck zullen verhoren.” Weck zelf wil dolgraag voor de commissie verschijnen om zijn verhaal te doen.