Enquête opent beerput
rond Bijlmerramp

Met verbijstering volgden Bijlmer-bewoners, slachtoffers, hulpverleners, ambtenaren en politici gisteren het onverwacht spectaculaire verhoor van S. Koopmans, voormalig chef van de luchtverkeersleiding op Schiphol en nu lid van het bestuur van Luchtverkeersleiding Nederland. De parlementaire enquêtecommissie beleefde haar ”finest hour” en de betrokkenen kwamen erachter hoe zij 6 jaar lang schandelijk zijn bedrogen.

Het bedrog komt in de eerste plaats van de Israëlische vliegmaatschappij El Al. Medewerkers van de luchtverkeersleiding van Schiphol en wellicht ook ambtenaren van de Rijksluchtvaartdienst (RLD) maakten zich vervolgens schuldig aan een dusdanig onverantwoorde nalatigheid, dat ook hun bedrog valt aan te rekenen.

Getuige Koopmans verhaalde hoe hij enkele weken geleden, tijdens het voorbereiden van zijn openbare verhoor door de enquêtecommissie, stuitte op cruciale informatie. In de kluis van de luchtverkeersleiding op Schiphol vond hij twee geluidsbanden met telefoongesprekken die vlak na de ramp plaatshadden. Koopmans was tot dan toe niet op de hoogte van het bestaan van die banden.

Onder de pet
Cruciaal blijkt zeker de band die een gesprek tussen El Al en de verkeersleiding weergeeft. Het is dan ruim een kwartier na de crash. Aan de lijn komt een medewerker van El Al, die letterlijk meldt: „Er was een behoorlijke hoeveelheid explosieven aan boord, cartridges (patronen), er was gif aan boord, er waren gassen aan boord, niet gevaarlijk, brandbare gassen, brandbare vloeistoffen.”

De El Al-man doet vervolgens het dringende verzoek om de informatie niet in de openbaarheid te brengen. Daarop geven niet minder dan zeven medewerkers van de verkeersleiding aan: „Dat zullen ze van ons niet horen”; en: „Dat houden we onder de pet.”

De ochtend na de ramp brengt minister Maij-Weggen van Verkeer en Waterstaat de geruststellende boodschap. In het vliegtuig zat niets gevaarlijks; uitsluitend bloemen, parfum en videorecorders voor een taxfree-winkel in Tel Aviv. Lang blijft dat de officiële lezing, al wordt op den duur wel duidelijk dat dit in ieder geval niet de volledige waarheid is.

„Ontgoocheld”
Maij-Weggen, momenteel europarlementariër voor het CDA, is „ontgoocheld” door de onthulling van gisteren. „Die band had aan mij moeten worden doorgespeeld. Dit kan echt niet”, reageerde ze, zich realiserend dat deze informatie, was zij nu nog minister geweest, tot haar aftreden had kunnen leiden. De toenmalige premier, Lubbers, noemde de onthulling „bizar.”

Minister Jorritsma, die Maij in 1994 opvolgde als minister van Verkeer en Waterstaat, zegt „verbijsterd” te zijn. „Als dit soort informatie wordt verzwegen, dan is dat te ernstig om alleen in een parlementaire enquête uit te zoeken. Dan is er waarschijnlijk ook een strafrechtelijk onderzoek nodig.”

„Schandalig”, is de reactie van Ed. van Thijn, destijds burgemeester van Amsterdam. „Ik heb op de avond zelf verschillende malen de verzekering gekregen dat er geen gevaarlijke stoffen aan boord waren. Op basis van die informatie heb ik besloten geen extra beschermende maatregelen te nemen. Ik ben op het verkeerde been gezet.”

Mensenlevens
Dat laatste toont de onverantwoorde nalatigheid van de medewerkers van de verkeersleiding aan. Zij speelden met mensenlevens. Op het moment dat zij op de hoogte waren van wat er in het toestel zat, waren veel hulpverleners nog onderweg naar de rampplek. Voor hen hadden veiligheidsmaatregelen getroffen moeten worden. Brandweerlieden hadden het terrein nooit mogen betreden met „niet meer dan een stofkapje van 40 cent”, zoals een eerdere getuige verklaarde.

Van geheimhouding in het belang van de staat kan daarom geen sprake zijn, reageert D66-kamerlid Van Walsum op de onthulling. „Als er een ambtenaar is die dat verzwegen heeft, moet die op straat worden gezet. Er waren mensenlevens mee gemoeid. Openheid had omwonenden veel leed kunnen besparen en al die mensen die na de ramp hulp verleenden en nu gezondheidsklachten hebben.”

Zijn VVD-collega Te Veldhuis: „Het hoofd rampenbestijding had hoe dan ook geïnformeerd moeten worden. Hij had maatregelen kunnen treffen.” Te Veldhuis is zeer ontstemd over de doofpotaffaire. „Ambtenaren moeten hun minister inlichten. De minister wist van niets. Dit zou niet moeten kunnen in een parlementaire democratie.” PvdA en CDA houden zich nog op de vlakte en willen pas later reageren.

Vervolgen
Advocaat B. van der Goen, die 191 nabestaanden van slachtoffers van de Bijlmerramp vertegenwoordigt, gaat onderzoeken of degenen die de gevaarlijke lading van het El Al-toestel verzwegen strafrechtelijk te vervolgen zijn. De raadsman vindt dat de jongste getuigenissen over de giftige stoffen in de lading niet zonder gevolg mogen blijven.

„Degenen die van de gevaren op de hoogte waren, hadden de ernstige risico's voor de volksgezondheid kunnen voorzien. Dat kan mogelijk strafrechtelijke consequenties hebben”, aldus Van der Goen.

De reacties tonen aan dat de beerput van de Bijlmerramp definitief open is. Nu al kan worden gesteld dat de enquête zin heeft. Deze informatie was wellicht nooit meer boven tafel gekomen als de enquête er niet was geweest.

El Al
De parlementaire enquêtecommissie zal, onder grote belangstelling van allen die op de een of andere manier bij de Bijlmerramp betrokken waren, de zaak verder uitspitten. Daarbij kan nog een heleboel boven tafel komen.

In de eerste plaats heeft de Israëlische vliegmaatschappij El Al heel wat uit te leggen. Waarom moest de lading van het vliegtuig geheim blijven, terwijl openheid de veiligheid van veel mensen had kunnen beschermen? En hoe heeft El Al steeds vol kunnen houden dat er geen militair materieel in het vliegtuig zat? Boven op die vragen komt nog de kwestie van het achterstallig onderhoud aan diverse Boeings van El Al.

Voormalig topman A. Amir kan het niet meer maken om niet naar Nederland te komen. De commissie had hem en zijn voormalige collega D. Finkelstein morgen willen verhoren. Dat gaat niet door, liet een woordvoerder van El Al gisteren weten. Hij liet in het midden of Amir en Finkelstein later wel voor de commissie zullen verschijnen.

Niet vrijuit
De parlementaire enquêtecommissie zal de medewerkers van de luchtverkeersleiding niet vrijuit laten gaan. Hun optreden was onbegrijpelijk nalatig en ongelooflijk onverantwoordelijk. Waarschijnlijk zal dat voor de betrokkenen ook juridische consequenties hebben.

Vervolgens heeft de commissie ook nog een appeltje te schillen met de Rijksluchtvaartdienst (RLD) van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Die dienst is volgens Koopmans wel op de hoogte gesteld door de verkeerleiding van Schiphol. Kennelijk werken daar dus ambtenaren die zelf menen te kunnen bepalen of iets een staatsgeheim is of niet. Het bericht bereikte in ieder geval nooit de politieke top van het ministerie.