Gevecht tegen de tikkende tijdbom

Operatie: “Beat the Bug”. Opdracht: het ontmantelen van een tijdbom. Deadline: 31 december 1999, 23.59 uur. Kosten: 635 miljoen gulden. Inzet: 2000 manjaren. Uitkomst: onzeker.

Het millenniumprobleem is taai ongerief voor Defensie, die normaal wel met een vijand weet om te gaan. Deze vijand is echter tamelijk ongrijpbaar, kan overal verborgen zitten. Eén ding is zeker: hij slaat op een en hetzelfde moment genadeloos toe. „Gewoonlijk heeft een tijdbom een klok, maar nu is de klok de tijdbom”, zei oud-staatssecretaris Gmelich Meijling van defensie net voor de zomer tijdens een krijgsmachtbrede informatiebijeenkomst over het probleem. „Over de deadline valt niet te onderhandelen. U bepaalt of de bom afgaat met een knal of met een sisser”.

Verscheidenheid
Binnen de overheid heeft Defensie onevenredig veel te maken met het millenniumvraagstuk. De krijgsmacht leunt in haar „operationele bedrijfsvoering” in grote mate op geavanceerde communicatie- en informatietechnologie. De nieuwste snufjes vind je altijd eerst in het leger. Bovendien is er door de grote verscheidenheid aan wapen- en commandosystemen betrekkelijk weinig gestandaardiseerd, waardoor het opsporen en herstellen van de gewraakte datumcodes veel tijd en inspanning kost.

„We zijn afgedaald in de haarvaten van de organisatie”, zegt kolonel Geert Bergsma op het ministerie van defensie in Den Haag. De teller stopte bij maar liefst 217.000 objecten. Volgens de millenniumcoördinator gaat het om 40 procent vitale en 60 procent niet-vitale systemen. „Een lift bijvoorbeeld kan vitaal zijn. Behalve als er een trap naast zit. Dan kun je die gebruiken”.

Het kabinet heeft de krijgsmacht aangemerkt als een vitale maatschappelijke sector, die tijdens de eeuwwisseling hoe dan ook moet blijven draaien. Defensie heeft daarin drie taken. Eén: het leveren van cruciale maatschappelijke diensten en deelname aan crisisbeheersingsoperaties. Twee: het verlenen van bijstand en hulp bij nationale calamiteiten. Drie: het leveren van gevechtskracht.

„Om deze taken uit te voeren zijn de energievoorziening, de beveiliging, de alarmering en de communicatiemiddelen van groot belang”, aldus Bergsma. Alle pijlen van de krijgsmacht zijn daarop gericht.

Verwarming
Mocht het in de nacht van Oud op Nieuw volgend jaar mis gaan, in welke zin ook, dan kan de krijgsmacht maximaal 75.000 mannen en vrouwen van landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee inzetten. Bergsma verwacht niet dat het tot een nationale crisis komt, maar voor alle zekerheid ligt “Operatieplan 10” binnen handbereik. Al het militaire en burgerpersoneel heeft inmiddels het dringende advies gekregen om rond de jaarwisseling geen vakantie te boeken. „Van alle beschikbare mensen de verloven intrekken, is niet nodig. Sommige mensen, zoals kantoorpersoneel, heb je als de verwarming het niet doet ook liever niet binnen”.

Defensie moet dus waar nodig bij kunnen springen, maar heeft zelf ook een millenniumprobleem op te lossen. Kolonel Bergsma is optimistisch over de toestand bij landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee. „Per 1 juni 1999 moet een object óf bestendig zijn óf er moet een alternatief voorhanden zijn”. Als voorbeeld de salarissen. „Als het niet meer automatisch gaat, kunnen die altijd nog op vrijdagmiddag vier uur achter de wacht worden uitbetaald”.

Het grootste probleem zit 'm bij de marechaussee op Schiphol. Systemen voor controle van passagiers en bagage zijn nog lang niet gereed. Intensief overleg met alle gebruikers van de nationale luchthaven moet snel uitkomst bieden. Voor het overige zijn er minder zorgen. Vliegtuigen, helikopters, schepen en tanks – alles in operationele dienst is op tijd millenniumproof. „Al weet je natuurlijk nooit 100 procent zeker of je alles hebt gehad”, houdt Bergsma een slag om de arm. Zou toch jammer zijn als daardoor een F-16 –simpelweg een computer met vleugels– van pak 'm beet 20 miljoen uit de lucht valt”.

Er ligt geen besluit bij Defensie om rond de cruciale datum schepen in de haven of vliegtuigen aan de grond te houden. „Neem alleen al de bewaking van het luchtruim boven Bosnië met F-16's. Die gaat ook op 1 januari van het jaar 2000 gewoon door”.

Race
Probleempje is wel dat de Amerikaanse leverancier van de Fighting Falcon, McDonnell Douglas, meer tijd nodig heeft om tot een volledige millenniumbestendigheid van de gevechtsvliegtuigen te komen. Daarbij is het ook nog zo dat de Amerikanen zelf, die met honderden F-16's in de lucht zijn, vooraan in de planning zitten. Voor de luchtmacht een race tegen de klok.

„In internationaal verband hebben we te maken met de ketenproblematiek”, erkent Bergsma. „Bij operaties voor de NAVO, zoals in Bosnië, of voor de Verenigde Naties, zoals op Cyprus, zijn we afhankelijk van andere landen. Dat is altijd weer spannend”.

Een kleine oefening voor calamiteiten de volgende jaarwisseling wordt voor Defensie op 20 augustus 1999 gehouden. Op deze datum zullen de commerciële GPS-satellieten tijdelijk 'uit de lucht' zijn om te worden geherprogrammeerd. Veel militaire operaties zijn ondenkbaar zonder GPS (global positioning system). Schepen, vliegtuigen en zelfs individueel opererende commando's bepalen hun positie aan de hand van deze satellieten. Ook high tech-precisiebommen (op Bagdad bijvoorbeeld) vinden hun weg naar het doel via GPS.

Zorgen
Defensie mag dan verwachten de vitale diensten (net) voor de millenniumbug op orde te hebben, bij de voormalige vijand is dat lang niet het geval. Een zwartkijker: „Terwijl de grootste party van de eeuw wereldwijd wordt gevierd, zal het vrijwel niemand opvallen dat het tussen al die lichtkogels en vuurpijlen atoombommen gaat regenen. Toch nog, tien jaar na het einde van de Koude Oorlog”.

De NAVO-generaals maken zich ernstig zorgen over de millenniumbestendigheid van de Russische wapenarsenalen. De autoriteiten in Moskou wekken nu niet bepaald de indruk serieus rekening te houden met de moeilijkheden rond de eeuwwisseling. „We hebben nu nog geen problemen”, zei woordvoerder Vladislav Petrov van het Russische ministerie van atoomenergie in een eerste reactie. „Als het zover is, dan zullen we in het jaar 2000 wel ingrijpen”.

Terwijl de buitenlanders huiveren, halen de Russen hun schouders op. In de dagelijkse zee vol acute rampspoed (geen loon, ontslag, dreigende roebeldevaluatie, wachtlijsten bij de ziekenhuizen) is dit wel de minst concrete bedreiging. Bovendien: niemand weet of de intercontinentale SS-20's wel spontaan uit hun geheime silo's op zullen rijzen indien de besturingsprogramma's om middernacht op 31 december 1999 verspringen naar het jaar nul. Allemaal loos alarm, redeneert men in Moskou. Een moderne variant op Russisch roulette.