„Geen heldere identiteit,
geen financiering”

Dat bleek gisteren in Amsterdam tijdens een bijeenkomst van de PvdA-werkgroep in de voormalige schuilkerk De Rode Hoed. Het “Trefpunt van socialisme en levensovertuiging” maakt zich zorgen over de waarden- en normenoverdracht aan de toekomstige generatie. Zij vindt dat de overheid te weinig rekening houdt met het belang hiervan. In het verleden zijn met name in de zorgsector diverse fusies en samenwerkingsverbanden verplicht tot stand gekomen zonder dat daarbij is gelet op de identiteit van de instellingen.

De werkgroep vindt dat hierin verandering moet komen. Alle organisaties op het terrein van onderwijs, opvoeding en zorg moeten hun identiteit nadrukkelijk formuleren en ook aangeven hoe ze daarmee aan de slag gaan. Doen ze dat niet, dan zouden ze hun financiering moeten verliezen. Het is dus niet de bedoeling dat de overheid de identiteit gaat voorschrijven of dat er een opgelegde staatsmoraal komt. „Het gaat er niet om hoe men het doet, maar dát men het doet”.

Ethisch kapitaal
Het hebben van identiteit is niet hetzelfde als een bordje bij de schooldeur met “protestants-christelijk” of “rooms-katholiek”. Deze scholen moeten een uitwerking geven aan hun identiteit. Ook openbare instellingen moeten eraan geloven. Zij „hebben een identiteit en zullen in staat zijn aan te geven waar die in schuilt”, zo staat in de notitie van de PvdA-werkgroep te lezen.

Het is in de huidige geseculariseerde maatschappij mede een taak van de overheid om te voorkomen dat de samenleving uit elkaar valt. Door de ontkerkelijking is een groot deel van de gemeenschappelijke waarden en normen verdwenen. De overheid moet daarom zuinig zijn op de nog „resterende bronnen van ethisch kapitaal”.

Verder moet ze zuinig zijn op gelegenheden waar waarden en normen worden overgedragen. Tevens moet er voldoende aandacht zijn voor de ontwikkeling van nieuwe bronnen. De identiteitsgebonden instellingen kunnen zulke bronnen zijn. Ze zijn dat echter niet automatisch. Als nieuwe bronnen van overdracht van waarden en normen noemt de PvdA-werkgroep de „nieuwe sociale bewegingen, zoals de milieubeweging”.

Negatief
Staatssecretaris Netelenbos was gisteren in De Rode Hoed aanwezig om haar visie op de ideeën van haar partijgenoten te geven. In zijn algemeenheid vindt ze de notitie van de PvdA-werkgroep te somber. „Ik herken me er niet zo in”, aldus de bewindsvrouw. „Ik hoor ook veel negatieve geluiden over het gezin. Maar uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat het overgrote deel van de gezinnen goed functioneert. Dat geldt ook voor de jongeren: 85 procent van hen doet het goed”.

Ze neemt de conclusie over dat er steeds minder gezamenlijke waarden en normen in de maatschappij zijn. Maar naar haar waarneming is er wel voldoende „situationele ethiek”, zoals ze dat noemt. Op het moment dat iets actueel is, heeft de bevolking daar wel degelijk een moreel oordeel over.

De opvatting dat de samenhang in de maatschappij op het spel staat omdat er steeds minder gezamenlijk gedeelde waarden en normen zijn, deelt Netelenbos niet. „Veel mensen zijn maatschappelijk actief. Je kunt niet zeggen dat er geen aandacht voor die samenhang is. Het klagen hierover is een nostalgische maatschappijbenadering. Dat is van alle tijden. Laten we niet vergeten dat de orthodoxie in ieder geval niet in staat is adequaat te reageren op dit punt”.

Richting school
Als voorbeeld noemde de bewindsvrouw de invloed die ouders moeten hebben op de richting van de school. De schoolbesturen zijn weliswaar het bevoegd gezag, dat beslissen over de richting van de school, maar wil het huidige stelsel van onderwijsvrijheid zijn kracht niet verliezen, dan moeten de ouders meer zeggenschap krijgen over de richting van de school, zo redeneert Netelenbos. „Je moet meebewegen met de ouders en kinderen van nu. Doe je dat niet, dan vormt dat op den duur een bedreiging voor het stelsel van openbaar en bijzonder onderwijs zoals we dat nu kennen”.

Het toekennen van meer invloed van de ouders op de richting van de school, is een heikel punt in het Haagse. De christelijke partijen verzetten zich hier tegen de wensen van PvdA, VVD en D66. De demissionaire bewindsvrouw kon overigens niet zeggen of dit punt tijdens de kabinetsformatie aan de orde zal komen. Netelenbos hekelde in dit verband ook het CDA, omdat deze partij in haar ogen teveel het alleenrecht op het waarden- en normendebat naar zich toe trekt.

Overigens was Netelenbos niet alleen negatief over de discussie van haar partijgenoten. In sterk afgezwakte vorm heeft ze zelfs voldaan aan de wensen van de werkgroep. De bewindsvrouw heeft namelijk een aantal leerdoelen voor de eerste jaren van het voortgezet onderwijs geformuleerd die vragen om bepaalde houdingen van leerlingen. Ze zijn weliswaar vrij algemeen geformuleerd, zo benadrukte de bewindsvrouw; meer is in de Nederlandse situatie op dit moment niet haalbaar.

Ze wees erop dat de Raad van State en de Onderwijsraad stevige kritiek hadden op dit voornemen van de bewindsvrouw, omdat het zich niet verdraagt met de vrijheid van onderwijs. Niettemin steunde de meerderheid van de Kamer de visie van de staatssecretaris.