Nederland viert in 1998 verjaardag

DEN HAAG – Nederland viert volgend jaar zijn verjaardag. Dan zal het 350 jaar geleden zijn dat de Vrede van Münster een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog. Prof. dr. S. Groenveld, hoogleraar vaderlandse geschiedenis in Leiden, spreekt van „het formele geboortemoment van onze staat”.

Groenveld maakt deel uit van het comité Vrede van Munster, dat gisteren een groots activiteitenprogramma voor 1998 presenteerde in de historische senaatszaal aan het Binnenhof.

Het jaar 1648 is een hoofdmoment in de Nederlandse geschiedenis. Toen kwam er een eind aan de roemruchte Tachtigjarige Oorlog tussen de Republiek der Zeven Vereenigde Nederlanden en het koninkrijk Spanje. Met de Vrede van Münster erkende Spanje de Republiek als zelfstandige staat.

Voor volgend jaar staan tal van nationale en internationale activiteiten op het programma. Op 30 januari, de datum waarop de vrede werd gesloten, zal de herdenking officieel worden geopend. Prins Willem-Alexander zal in Utrecht de eerste gelegenheidsmunt van vijftig gulden slaan. Daarnaast worden op deze dag diverse onderwijsprogramma's gepresenteerd en wordt het eerste exemplaar van een cd aangeboden.

Koningin, regering, Eerste en Tweede Kamer komen op 5 juni, de datum waarop afgevaardigden van Spanje en de Republiek de Vrede in Münster beëdigden, plechtig in de Ridderzaal bijeen. De vergadering zal bijgewoond worden door genodigden uit binnen- en buitenland. Een omroeper zal de in 1648 uitgesproken tekst opnieuw voordragen.

Essaywedstrijd
In samenwerking met de provincies wordt een essaywedstrijd uitgewerkt voor leerlingen in de tweede fase van het havo en vwo. De PTT geeft in maart 1998 een postzegel uit ter gelegenheid van de viering. Daarnaast zal de betekenis van de Vrede van Münster in publicaties, tentoonstellingen en congressen in Nederland en Duitsland onder de aandacht worden gebracht.

Om het jubileum volgend jaar in goede banen te leiden, heeft het ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschappen een apart gezelschap in het leven geroepen om de herdenking te organiseren. Het comité wordt bevolkt door prominente figuren: Erevoorzitter is prins Willem-Alexander. De echte voorzitter is mr. F. Korthals Altes, voorzitter van de Eerste Kamer. Andere leden zijn onder anderen Tweede-Kamervoorzitter drs. P. Bukman en prof. mr. P. H. Kooijmans, rechter van het Internationaal Gerechtshof.

Korthals Altes introduceerde gisteren het project. Hij plaatste de jubileumvrede in Europees verband: „Met de Vrede van Münster werd het beginsel van de soevereine nationale staat gevestigd. Nu, 350 jaar later, worden grote stappen gezet op de weg van een Verenigd Europa. De Vrede van Münster vestigde een systeem, kenmerkend voor de tijd waarvan wij nu afscheid nemen. Wij bouwen sinds de Tweede Wereldoorlog aan een nieuwe verhouding tussen staten en volken”.

Mensenrechten
Volgens Korthals Altes is het nieuwe Europa gebouwd op de grondvesten van de Franse Revolutie: persoonlijke vrijheid, democratie en een rechtsorde waarin mensenrechten worden geëerbiedigd. „Die waarden hebben het verleden ons gebracht en dat mag met recht worden herdacht”.

Prof. Groenveld plaatste enkele historische kanttekeningen bij de Vrede van Münster. Hij wees erop dat de zestiende-eeuwse Opstand van de oorspronkelijke zeventien Nederlanden een totaal ander resultaat kreeg dan „wie ook voor ogen had gestaan”.

De Opstand, een andere benaming voor de Tachtigjarige Oorlog, leidde tot een uiteenvallen van de zeventien gewesten in twee staten, een in het noorden en een in het zuiden. „Vooral om het grensgebied tussen beide staten is lang gevochten. Deze strijd leidde met name tot de scheuring van het hertogdom Brabant en het graafschap Vlaanderen in een noordelijk en een zuidelijk deel”, aldus de hoogleraar.

Niet erkend
Groenveld memoreerde het probleem dat de zeven opstandige gewesten tot 1648 nog steeds niet officieel door de Spaanse vijand als zelfstandige staat waren erkend. „Niet alleen het praktische resultaat van de scheiding, ook de aanvaarding van de politieke en staatsrechtelijke consequenties kostte tientallen jaren. Filips II en zijn opvolgers weigerden lange tijd de soevereiniteit van hun „opstandige gewesten” uit handen te geven, ook toen zij die in werkelijkheid al lang kwijt waren”.

Ten slotte moesten zij echter toegeven dat zij deze landen niet meer onder hun gezag konden brengen, aldus de Leidse hoogleraar. „Dat was omstreeks 1640. De onderhandelingen begonnen in 1646 en twee jaar later kon op 30 januari de vrede worden gesloten. Op 15 mei van hetzelfde jaar kon ze door de ambassadeurs van beide landen in Münster worden beëdigd”.

Ook Groenveld plaatste de Vrede van Münster in internationaal perspectief. Het verdrag tussen de Republiek en Spanje was een van de vele verdragen die tijdens de Westfaalse onderhandelingen in Duitsland werden gesloten.

Met de Vrede van Westfalen, waarvan die van Münster deel uitmaakt, ontstond een systeem van soevereine Europese staten, dat tot in onze eeuw voortbestaat. Groenveld constateerde dat het Westfaalse stelsel in de twintigste eeuw internationaliseert. „Onze eeuw bracht de verruiming van de horizon tot wereldwijdte en de opkomst van tegengestelde machtsblokken ver buiten Europa. Het Westfaalse stelsel en de uitwerkingen daarvan werden nu als het ware naar een hoger niveau getild. Europa kon niet langer optreden als een wereld op zichzelf met elkaar beconcurrerende machten, maar diende op dit nieuwe niveau als eenheid te opereren. Zo kregen de systemen van Münster en Westfalen een nieuwe twintigste-eeuwse opvolger”.

Door J. C. Karels