Mennen of gemend worden

Het was maar een suggestie van de kroonprins. Tegenover een gezelschap van Nederlandse journalisten dat hem volgde op zijn werkbezoek aan New York, zei Willem-Alexander dat de discussie over het verleden van Jorge Zorreguieta, de vader van zijn vriendin Máxima, onzorgvuldig werd gevoerd.

Hij verwees naar een ingezonden brief in de Argentijnse krant La Nación van 27 februari jongstleden. Deze „open bron”, waarvan iedereen kennis kon nemen, bevatte, aldus onze Prins van Oranje, een belangrijke correctie op de recente, niet-geautoriseerde biografie van dictator Videla, ”El Dictador”.

In dat boek, van de auteurs María Seoane en Vicente Muleiro, staat ook dat schoonpa Zorreguieta bij de voorbereiding van Videla's coup was betrokken. De ingezonden brief maakte duidelijk dat de bronnen waarop de auteurs zich baseerden, niet deugen. De interviews waarvan zij reppen, hebben in werkelijkheid nooit plaatsgehad. Aldus Willem-Alexander in zijn weergave van de inhoud van de ingezonden brief. Wie die brief had geschreven, zei hij niet te weten. Al gauw werd duidelijk dat Videla er de auteur van was.

Willem-Alexander beriep zich dus op de woorden van de oud-dictator om zijn schoonvader vrij te pleiten. Dat is al onhandig. Het raadsel wordt echter nog groter wanneer we de brief van Videla zelf lezen. Dan blijkt dat de man het over heel andere dingen heeft dan Willem-Alexander weergaf. Videla ontkent helemaal niet dat hij is geïnterviewd. Hij weerspreekt alleen dat hij uitlatingen heeft gedaan waarmee hij zichzelf beschuldigt („expresiones autoincriminatorias”).

Inconstitutioneel
Willem-Alexander beriep zich dus op een oud-dictator als getuige à décharge en deed dat ook nog eens ten onrechte, omdat hij de inhoud van de bron verkeerd weergaf. Voor een Leids historicus die het journaille vermanend toespreekt over het raadplegen van zo veel mogelijk bronnen om een zo evenwichtig mogelijk beeld van het verleden te reconstrueren, is dat een opmerkelijke misstap.

De misstap van de kroonprins was vooral zo pijnlijk omdat zij niet alleen onhandig en ondoordacht, maar ook nog eens inconstitutioneel was. Sinds 1848 is de koning onschendbaar en zijn de ministers verantwoordelijk. Dat betekent dat ministers het staatshoofd buiten politieke discussies moeten houden. Het vraagt ook van het staatshoofd –inclusief de opvolger– zich niet publiekelijk in politieke discussies te mengen. Vandaar de irritatie van premier Kok, gewekt door de uitlatingen van een kroonprins die zich uit pure ergernis over zijn gekooide positie vergaloppeerde.

Het incident doet terugdenken aan een bijeenkomst van twee weken geleden in het gebouw van de Raad van State, waarbij Willem-Alexander het tweede deel van de schitterende Wilhelmina-biografie van professor Cees Fasseur kreeg aangeboden. Die bijeenkomst was eigenlijk net zo pijnlijk als het incident van afgelopen week.

Sportbeoefening
Nadat hij het boek over zijn overgrootmoeder in ontvangst had genomen, zei Willem-Alexander dat hij het nog niet had gelezen, ook niet had willen lezen. Maar hij had zich onlangs wel verdiept in een studie die blijkbaar beter bij zijn belangstelling aansloot: een studie over de sportbeoefening binnen zijn familie. Zijn begeleider tijdens zijn studie in Leiden, professor H. L. Wesseling, zei het al na Willem-Alexanders afstuderen: De kroonprins is „geen intellectueel.”

En zo wist Willem-Alexander twee weken geleden vooral te melden dat Wilhelmina graag over de vijver bij Huis ten Bosch schaatste, bij voorkeur de fiets nam en een gerespecteerd amazone was. „Maar mennen, dat deed ze vooral haar ministers. Daarom ben ik toch benieuwd naar de inhoud van dit boek”, zo besloot de kroonprins zijn dankwoord.

De inhoud van dit boek kennen we inmiddels. Het gaat vooral om de oorlogsjaren in Londen, waar Wilhelmina zich groen en geel ergerde aan de ongeïnteresseerde leden van het kabinet en de grenzen van haar bevoegdheden zoveel mogelijk opzocht en zo af en toe nadrukkelijk overschreed. Daarbij paste zij een tactiek toe die haar vader, koning Willem III, ook al hanteerde: als menner van het volk, dat eigenlijk liever door de Oranjes zou worden geregeerd dan door politici die vooral hun eigen belangen en die van hun partij op het oog hebben.

Charme-offensief
Toenmalig premier Gerbrandy heeft Wilhelmina's pogingen tot inconstitutionele activiteiten dapper afgeslagen. Premier Kok heeft van de week laten zien dat hij wat dat betreft uit hetzelfde hout gesneden is toen hij Willem-Alexander onmiddellijk vermaande tot het opnieuw in acht nemen van een radiostilte. Mennen of gemend worden, dat is de vraag in het politieke spel tussen staatshoofd (koning) en regeringsleider (minister-president).

Kok is er natuurlijk nog niet. Hij weet heel goed dat een meerderheid van het Nederlandse volk niet veel voelt voor een balkonscène waar koningin Beatrix en de handlanger van een voormalig dictator zij aan zij staan. Kok weet ook dat de recente gezamenlijke verschijning van Willem-Alexander en Máxima in het publiek wordt uitgelegd als een charme-offensief van de Oranjes om het volk en de politiek tegen elkaar uit te spelen.

In de nissen van ons staatsbestel hangt alles af van het karakter en de moed van de regeringsleider om het staatshoofd binnen de grondwettelijke perken te houden. Hoe dat precies toegaat, onttrekt zich aan onze waarneming. Voor het uiteindelijke resultaat is alleen Kok verantwoordelijk. Hij is zich dat zeer wel bewust, in dit laatste jaar van zijn tweede kabinet.