Weerwoord: Hoe liberaal is onze economische ethiek?

Mijns inziens is de stelling verdedigbaar dat persoonlijke vrijheid op sociaaleconomisch terrein in de reformatorische gezindte nogal eens (te) hoog scoort. Het is de vraag of dat ”liberale accent” Bijbels is.

De wortels van deze gezindte liggen in de Reformatie en Nadere Reformatie. Luther en Calvijn hielden zich beiden bezig met het economische leven in hun tijd. Kritische noties van vooral Luther geven nog veel stof tot nadenken, als hij zegt: „Waar bezit niet in dienst staat, is het roof.”

Predikanten uit de Nadere Reformatie lieten zich vaak kritisch uit over het misbruik van aardse goederen. Het valt te vrezen dat we binnen het reformatorische volksdeel nauwelijks meer weet hebben van de veelheid aan sociaaleconomische facetten die in ons erfgoed meeklinken. Voor velen is de blik op de Nadere Reformatie beperkt tot ”staten en (toe)standen” met het oog op het persoonlijk zielenheil. Dat heil is zeker belangrijk! Maar de beperking ertoe doet tekort aan wat ons is toevertrouwd.

Van lieverlee heeft zich een verschuiving voltrokken die voor het juiste zicht op de ”vreze des Heeren” gevolgen heeft. Het terrein van de economie is min of meer geïsoleerd geraakt van de brede Bijbelse voedingsbodem waarop alle facetten van het leven als christen meeklinken.

De laatste decennia hebben we gezien hoe er steeds meer accent kwam te liggen op marktwerking en keuzevrijheid op de markt. Van de kredietcrisis van 2008 hebben we weinig geleerd. Het valt te vrezen dat de coronacrisis niet echt tot structurele veranderingen leidt. Hebben we dan nog steeds niet ontdekt dat de huidige economische structuren ons heel kwetsbaar maken? Veel is gericht op kortetermijnwinst, met enorme verschuivingen in kapitaalstromen in de jacht op rendement.

Het heeft er helaas veel van weg dat die liberale tendens op sympathie kan rekenen binnen de reformatorische gezindte. Er klinken en klonken niet zoveel kritische tegenstemmen op dat terrein. We zijn mogelijk liberaler dan we willen toegeven of zelfs beseffen.

Hier zijn heel wat Bijbelse kanttekeningen bij te plaatsen. De westerse mens denkt veelal doorgeslagen individualistisch. Dan wordt de keuzevrijheid van de markt ‘heilig’ verklaard. Waar blijven dan de Bijbelse noties als gemeenschap en zorgzaamheid in de gemeenschap?

Rentmeesterschap is wars van kortetermijndenken en heeft oog voor duurzaamheid. We moeten op alle terreinen de maatschappelijke gevaren onder ogen durven zien, als wij belijden „dat wij van nature geneigd zijn God en onze naaste te haten.” Die belijdenis getuigt immers van een heel ander mensbeeld dan het optimistische liberaal-humanistische mensbeeld.

De Bijbelse boodschap wijst ons als beelddragers van God op onze persoonlijke verantwoordelijkheid tegenover onze Schepper, Zijn schepping en onze medeschepselen. Functioneert dat echt of missen wij in dat opzicht maar al te vaak het doel? We gedragen ons economisch gezien mogelijk liberaler dan we willen toegeven en hebben ontdekkend licht nodig om dat te belijden. Dit is geen pleidooi voor onbeperkt overheidsingrijpen als reactie op een doorgeslagen marktwerking. De Bijbelse bezinning wijst op het levensbelang van een vernieuwd hart, waarin de juiste prioriteiten worden gesteld voor alle levensterreinen, inclusief dat van geld en goed. Echte vrijheid is van harte God en mensen dienen. Dan is liberale scheefgroei op sociaaleconomisch terrein letterlijk uit den boze. Dat vraagt om een eerlijke correctie, niet alleen voor anderen, maar juist ook voor erfgenamen van de (Nadere) Reformatie die in de echte vrijheid van een christenmens begeren te leven.

De auteur is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Weerwoord gaat in op vragen over het christelijk geloof. >>rd.nl/weerwoord

Weerwoord: Hoe liberaal is onze economische ethiek?

Opinie

RD.nl in uw mailbox?