Theologenblog: Tussen paus en Pavlov

President Obama maakt zich sinds kort sterk voor het milieu. Hij heeft plannen gepresenteerd om vervuilende kolencentrales aan te pakken. De Republikeinen schreeuwen moord en brand: „Aantasting van onze vrijheid! Slecht voor de economie! Dat gaat banen kosten!”

De paus weet ervan mee te praten. Vanwege zijn encycliek over zorg voor de schepping staat hij in sommige kringen te boek als een linkse milieuactivist. Er zijn ook christenen die het maar niks vinden: „Laat de paus zich met geestelijke zaken bezighouden! Zo is het bij de synodalen ook begonnen!”

Pavlov-reacties zijn het, die de eigen onwil verhullen om zich te bekeren van een desastreuze levensstijl. Het treft mij dat de paus in zijn encycliek juist keer op keer laat zien dat ook de zorg voor de schepping een diep geestelijke zaak is. Het raakt aan het leven met God.

In het tweede hoofdstuk (II, 65-75) benadrukt de paus dat niet alleen het leven van de mens – van ieder mens! – een oneindige waardigheid heeft, maar dat ook alle andere schepselen een unieke waarde hebben. Alleen al door hun bestaan zegenen en prijzen zij de HEER. Hun ‘er zijn’ is daarom belangrijker in hun relatie tot God dan hun ‘nuttig zijn’ in relatie tot de mens.

De paus verwijst voor deze gedachten naar Psalm 104 vers 31, waar staat dat de HEER vreugde vindt in Zijn werken (II, 69). Om meer dan één reden is deze tekstverwijzing een gouden greep.

Allereerst reikt deze Bijbeltekst een theologisch motief aan om zorg te besteden aan de schepping. De belangrijkste drijfveer moet niet de angst voor de toekomst of de zorg voor onze kinderen en kleinkinderen zijn, maar de vreugde van God in zijn werken. Het ‘er zijn’ van alle schepselen is in zichzelf al een lofprijzing op de Schepper. Psalm 104 doet mee aan deze lofprijzing door de ecologische samenhang in Gods schepping te beschrijven. Biodiversiteit zegt iets over de luister van de HEER. Wie het breed heeft, laat het breed hangen! Daar heeft God vreugde in.

Overigens kan Psalm 104 vers 31 beter als bede worden vertaald. Bij de eerste vershelft laat het Hebreeuws daarover geen misverstand bestaan: „De luister van de HEER moge eeuwig duren.” De tweede vershelft is als parallel bedoeld: „Laat de HEER zich verheugen in zijn werken” (NBV). Het spreekt namelijk niet meer vanzelf dat de schepping God vreugde geeft. Deze in zichzelf zo harmonieus klinkende psalm eindigt dan ook met een uitspraak over zondaars die van de aardbodem moeten verdwijnen. Die zondaars zijn in deze psalm de stoorzenders in Gods goede schepping. Het gaat om mensen die de ecologische samenhang daarvan niet respecteren, deze met hun buitensporige voetafdruk verstoren en zo God zijn vreugde ontnemen. ‘It’s all about us…’

Dat brengt mij bij een tweede reden waarom de verwijzing naar Psalm 104 vers 31 zo goed is. Psalm 104 vormt een tweeluik met Psalm 103. Beide psalmen beginnen en eindigen met dezelfde aansporing: „Prijs de HEER, mijn ziel.” Maar waar Psalm 103 Gods verlossingswerk bezingt, in al zijn diepte, bezingt Psalm 104 Gods scheppingswerk, in al zijn breedte. Schepping en verlossing horen in Gods werk echt bij elkaar. Een oproep tot zorg voor de schepping kan daarom niet worden afgedaan met de opmerking dat dit horizontaal is en dat de kerk zich met geestelijke zaken moet bezig houden. Schepping en verlossing zijn in de Schrift beide diep geestelijke zaken.

Graag zou ik nog explicieter dan de paus doet, ook Psalm 103 betrekken in de bezinning op onze omgang met de schepping. Deze psalm is immers onlosmakelijk met Psalm 104 verbonden. De ‘goede mens’ van wie de paus schrijft, dat die een teken van hoop voor de wereld mag zijn, is de mens die eerst door God Zelf verlost is. Een kenmerk van Zijn verlossing zal dan zijn, dat hij hart krijgt voor Gods schepping en zijn eigen Pavlov-reacties voor vuilnis houdt. Het gaat per slot van rekening om de vreugde van de HEER!

Jaap Dekker is bijzonder hoogleraar op de Henk de Jong-leerstoel ‘Bijbelonderzoek en identiteit in Ned. Geref. perspectief’ aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn.

Theologenblog: Tussen paus en Pavlov

Opinie

RD.nl in uw mailbox?