Theologenblog: Reuring rond twee puntjes en een streepje

Een vrouw moet in de gemeente zwijgen en ondergeschikt blijven, zoals het behoort. Eventueel thuis haar man maar om opheldering vragen, als ze dat wenst. Zo luidt de bekende struikeltekst uit 1 Korinthe 14. Maar wat als nu eens niet Paulus maar iemand anders de auteur van deze ”zwijgtekst” is? Als het om een latere toevoeging gaat?

Dat is althans de mening van de Amerikaanse nieuwtestamenticus Philip Payne. Een geleerde die zijn sporen op het terrein van de tekstkritiek ruimschoots verdiend heeft, dus tsja...

Zou dit waar kunnen zijn? Je proefde iets van opwinding in de christelijke pers. Dat zou namelijk betekenen dat de kerk der eeuwen zich ten onrechte op deze kerntekst heeft beroepen, toen zij de vrouw uitsloot van het kerkelijke ambt.

De argumentatie van Payne cirkelt rond twee puntjes en een streepje naast deze tekst in de Codex Vaticanus, een oud en betrouwbaar Bijbels handschrift. Dit is typisch een tekstkritisch argument. Deze puntjes plus streepje (bekend als distigme-obelos) duiden volgens hem op een latere toevoeging.

Ondertussen wijzen andere geleerden erop dat dit teken zich veel eenvoudiger laat verklaren als de markering van een paragraaf, bij een natuurlijke overgang in de tekst.

De buitenstaander staat erbij en kijkt ernaar. Wat moet je als leek hiermee? Vooropgesteld: tekstkritiek is niet iets engs maar een onmisbare en belangrijke tak van Bijbelwetenschap. Dat weet zelfs een verstokt conservatieve Bijbelgeleerde. Hoezeer in de negentiende eeuw ook protest werd aangetekend tegen de opkomende kritische Bijbelwetenschap, de ”lagere kritiek” (= tekstkritiek) werd in tegenstelling tot de ”hogere kritiek” (historisch-kritisch onderzoek) al snel geaccepteerd. Omdat we nu eenmaal de autographa (oorspronkelijke Bijbelteksten) niet bezitten, moeten we het doen met de duizenden manuscripten uit later tijd, die op onderdelen van elkaar kunnen verschillen.

Tekstkritisch onderzoek maakt dan ook duidelijk dat sommige teksten die nu in ons Bijbeltje staan, daarin oorspronkelijk niet voorkwamen. Een bekend voorbeeld is het ”Comma Johanneüm” in 1 Johannes 5:7b-8a, een soort trinitarische formule. Deze tekst is vermoedelijk in eerste instantie in de kantlijn van Latijnse handschriften toegevoegd en pas later in de tekst beland. Als dat nu ook eens zou gelden voor de zwijgtekst in 1 Korinthe 14!

Helaas voor sommigen, maar die twee puntjes en dat streepje vormen dus een te smalle basis voor zo’n conclusie.

Nog een stap verder ging het intrigerende artikel van Jurn de Vries onder de kop ”Paulus opponeert tegen Korinte” (ND 2-10). Hij oppert de mogelijkheid dat Paulus op deze plek niet zijn eigen mening geeft, maar een passage citeert uit een brief die hij uit Korinthe heeft ontvangen. De Korinthiërs vonden blijkbaar dat de vrouwen hun mond moesten houden in de erediensten. Daarop volgt dan in vers 36 een kritische reactie van Paulus: denken jullie soms dat het woord van God bij jullie begonnen is, of dat het alleen jullie heeft bereikt? Deze uitleg past natuurlijk mooi bij een pleidooi voor openstelling van de ambten voor de vrouw.

Leuk om te lezen is hoe De Vries dan de twee puntjes en het streepje van Payne binnenhaalt, met de suggestie dat dit teken in de Codex Vaticanus mogelijk heeft gefungeerd zoals de aanhalingstekens bij ons. Dat zou een prachtig extra argument zijn!

Ondanks zijn bescheiden constatering dat de citaat-uitleg niet vaststaat, sluit hij zijn artikel toch af met stevige taal: „Onze blik op de positie van de vrouw was eeuwenlang even beperkt als die van de gemeenteleden in Korinte. De vloek van Genesis 3 is niet aan de kerk voorbijgegaan.”

Dit gaat nogal snel allemaal. Eerst maar eens rustig onderzoeken hoe elders in oude manuscripten met puntjes en streepjes wordt gewerkt. In hetzelfde handschrift als dat bij het ND-artikel werd afgedrukt, staan ook op een andere plaats twee puntjes. Daar is van een citaat echter geen sprake.

Voordat je de tekstkritiek in inhoudelijke discussies inbrengt, moet er wel eerst meer zekerheid zijn. Kijk uit met het gretig binnenhalen van zo’n argument. Want ook dan heb je nog steeds te maken met slechts een klein bouwsteentje in de complexe discussie over vrouw en ambt. Er is meer nodig dan twee puntjes en een streepje, om deze discussie inhoudelijk verder te brengen.

Eric Peels is hoogleraar Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.

Theologenblog: Reuring rond twee puntjes en een streepje

Opinie

RD.nl in uw mailbox?