Theologenblog (Hans Burger): Theologie helpt bij denken over referendum

Natuurlijk, ze worden gepresenteerd als het ideale middel om de vertrouwensbreuk tussen politici en de gewone man te herstellen. Het zou zinloos zijn te problemen die hier liggen te ontkennen. Politici moeten iets met de onvrede bij de gewone burgers. De EU kan het gebrek aan draagvlak niet negeren. De ”day after” laat echter haarscherp zien dat referenda geen oplossing vormen voor de problemen van onze democratie. Ze maken deze problemen alleen maar groter.

Een referendum is een recept voor onzorgvuldige besluitvorming. Gewone burgers hebben geen tijd zich grondig in ingewikkelde kwesties te verdiepen om tot een afgewogen oordeel te komen. Er is geen zorgvuldig debat waarin beeldvorming, meningsvorming en besluitvorming onder leiding van een voorzitter elkaar opvolgen. Burgers bepalen hun positie op basis van wat hen via de media bereikt. En mediacratie betekent: wie het best de emoties kan bespelen, wint.

Het kost veel tijd om betrouwbare informatie tot je te nemen. Aan grondige kennis kent onze cultuur weinig waarde toe. Google meldde dat kiezers pas na het referendum grootschalig zochten naar de consequenties van een Brexit; te laat dus. Het is lastig je de betekenis van je stem te realiseren. Nu zijn er kiezers zoals een zekere Adam die aan de BBC vertelde hoe hij achteraf geschrokken is van zijn stem voor een leave.

Een referendum is dus niet meer dan een grootschalige opiniepeiling. Wie is er ooit op het dwaze idee gekomen een referendum in te zetten om cruciale besluiten te nemen?

Weer maken we mee hoezeer referenda de teleurstelling in de politiek alleen maar vergroten en de spanningen in de maatschappij blootleggen. Wie stemden er voor een Brexit? Voornamelijk vijftigplussers en ”have nots”. Wie stemden tegen? Noord-Ieren, Schotten, Londenaren en de meeste jongeren . Daarom staat nu oud tegenover jong, wil Schotland een nieuw referendum, maken rijken zich zorgen en overwegen banken hun activiteiten naar andere financiële centra te verplaatsen.

Waarom past een referendum zo slecht bij een representatieve democratie? Een van de antwoorden komt uit de theologie. Theologisch en historisch onderzoek laat zien dat het echt doordenken van het idee van plaatsbekleding in de theologie (Jezus Christus sterft in onze plaats) en de representatieve democratie tegelijk en ook in onderlinge afhankelijkheid tot ontwikkeling kwamen.

Het ligt voor geen mens voor de hand je eigen belangen uit handen te geven en een ander af te vaardigen om jouw zaak te behartigen. Wie zegt dat je die ander kunt vertrouwen en dat die ander niet slechts uit is op zijn eigen belang? Als je echter gaat zien hoe Jezus Christus onze belangen op een goede manier behartigt, kun je aan hem een voorbeeld nemen om zelf een goede belangenbehartiger voor anderen te zijn. En kun je zo veel vertrouwen in anderen krijgen dat je je belangen door een ander te laten behartigen. Het idee van de representatieve democratie is niet voor niets in een christelijke wereld ontstaan.

Vertegenwoordigende democratie veronderstelt dat er vertegenwoordigers zijn die zich goed in een zaak verdiepen, zorgvuldig belangen afwegen, samen tot weloverwogen besluiten komen. Compleet anders dan in een referendum.

Vanuit theologisch perspectief ligt de conclusie daarom voor de hand. In onze cultuur gaat het eigenbelang vaak voorop. Christus word niet meer als plaatsbekleder erkend. Juist daarom is het referendum zo populair aan het worden. Met alle gevolgen van dien.

Wat we nodig hebben, zijn politici die een voorbeeld nemen aan Christus. Zulke politici interesseren zich voor waarheid en zijn gericht op versterking van gemeenschap, om zo de problemen van anderen oplossen.

En we hebben kiezers nodig die een voorbeeld nemen aan gelovigen. Zulke kiezers geven vanuit vertrouwen hun belangen uit handen aan een betrouwbare politicus. Alleen dat zal burgers en politici weer bij elkaar brengen.

Hans Burger is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.

Theologenblog (Hans Burger): Theologie helpt bij denken over referendum

Opinie

RD.nl in uw mailbox?