Meelevend lid en toch geseculariseerd

Met het toekomstplan Kerk 2025 waagt de Protestantse Kerk nu de sprong naar voren. De organisatie van de kerk wordt grondig afgeslankt. Met twee in het oog springende gevolgen. De eerste is dat straks niet meer iedere kerkenraad een rechtstreekse afvaardiging in de classis heeft. Dat mogen we gerust een breuk met de geschiedenis noemen. Hoewel de kerkleiding de teloorgang van deze evenredige vertegenwoordiging probeert op te vangen met een ingewikkelde verkiezingsprocedure voor de leden van de classes, is de rechtstreekse band tussen de gemeenten en de classis de facto doorgesneden.

Een tweede consequentie van het plan Kerk 2025 is dat de Protestantse Kerk in de toekomst niet meer op elk stukje grondgebied van Nederland een gemeente heeft. Feitelijk is de PKN daarmee volkskerk af. In de praktijk zal de kerk, zeker in de zogenaamde Bijbelgordel, nog tal van volkskerkgeméénten hebben. Maar aan het kenmerk van een volkskérk, die vertegenwoordigd is op iedere postcode, voldoet de PKN niet meer.

Nu is het duidelijk dat juist de ontkerkelijking een volkskerk veel harder treft dan andere (gereformeerde) kerken. Een volkskerk heeft nu eenmaal een grote rand van minder meelevende leden, die wel staan ingeschreven in de registers maar in de praktijk zelden of nooit in de kerk komen. Het is niet verwonderlijk dat deze leden het eerst afhaken.

Kunnen we daarmee zeggen dat de kleinere kerken binnen de gereformeerde gezindte minder hard worden getroffen door de secularisatie?

Dat is inderdaad het geval als we een isgelijkteken zetten tussen secularisatie en kerkverlating. Maar is dat terecht? Is met cijfers van ledenaantallen alles over secularisatie gezegd?

Dat laatste is zeker niet het geval, vindt prof. dr. Herman Paul. In deze krant stond vrijdag een interview met deze bijzonder hoogleraar secularisatiestudies aan de Rijksuniversiteit Groningen. Recent verscheen er een lezenswaardig boek van zijn hand met de titel ”De slag om het hart”. Met Augustinus ziet hij de mens als een verlangend wezen. Denken, voelen en handelen zijn geworteld in verlangen, wist de kerkvader. Het hart gaat aan het hoofd en de handen vooraf.

Interessant is dat Paul secularisatie op een andere wijze benadert dan de meeste godsdienstsociologen, die graag spreken in termen van kerklidmaatschapscijfers. Maar cijfers hebben hun beperking. Mensen kunnen keurig hun leven lang zijn ingeschreven in een kerkelijk register zonder dat Gods Woord heerschappij in hun leven heeft. Heeft de secularisatie dan geen vat op hen? De vraag stellen is hem beantwoorden.

Paul verbindt in zijn boek secularisatie aan verlangen. Secularisatie is dan niet in de eerste plaats een zaak van kerkelijke statistieken, maar een proces dat zich voltrekt in het menselijk hart. Van secularisatie van verlangen is sprake als mensen hun verlangens gaandeweg meer vervuld willen zien in het hier en nu; als ze zich toewenden naar het ”saeculum”, de ‘tijdgeest’ van de wereld die voorbijgaat.

Dit proces van secularisatie voltrekt zich gaandeweg en meestal heel sluipend; vaak zonder slaande deuren. Verlangens naar status, succes of geluk kunnen dan zomaar belangrijker worden dan verlangen naar God. Ons leven seculariseert als we familiegeluk of carrièrestappen diep in ons hart belangrijker vinden dan een verborgen omgang met de Allerhoogste.

Het zou met de secularisatie in ons land, en in al onze kerken, weleens veel ernstiger gesteld kunnen zijn dan we op basis van het plan Kerk 2025 vermoeden.

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van deze krant.

Meelevend lid en toch geseculariseerd

Opinie

RD.nl in uw mailbox?