Leesonderzoekers verzaken plicht

Volgens Tom Bakker en Jobien van den Broek-van Nieuw Amerongen zou gedegen leesonderzoek ondubbelzinnig pleiten voor vroeg leesonderwijs (RD 26-5). Zij hebben een flink aantal standpunten over mijn onderzoek. Maar die standpunten doen geen recht aan de feiten. Ik beperk me tot de drie belangrijkste.

Bakker en Van den Broek dichten me ten onrechte het standpunt toe van een „natuurlijke ontwikkeling” van kinderen. Voor het lezen zou dat volgens de auteurs betekenen: „als de kinderen eraan toe zijn, gaat het lezen vanzelf.”

Volgens mij steunt de psychologische ontwikkeling van het kind echter op twee zaken. Namelijk, op de neurologische ontwikkeling van de hersenen én op de wisselwerking van het kind met het onderwerp dat het zich eigen wil maken. Dat laatste houdt in dat niets vanzelf gaat, maar altijd in een actief ontdekkingsproces.

Bij deze wisselwerking kan de leerkracht aansluiten door het leesrijpe kind dat leert lezen, te begeleiden. Dat houdt in: het kind aan het werk zetten en houden, vragen beantwoorden, vordering toetsen, enzovoort. Begeleiden van een leesrijp kind is effectief, goed voor het zelfvertrouwen en motiverend, want het kind ontdekt de letters zelf. Het heeft geen zin een niet-leesrijp kind instructie in letters te geven. Het kind vergeet die instructie, omdat het nog niet aan leren lezen toe is. Het kan er geen woorden mee maken, want het kan nog niet hakken-en-plakken.

Bevestiging uit het veld

Ik zou volgens leeskundige Kees Vernooy en anderen waarnaar de auteurs verwijzen, niet wetenschappelijk te werk gaan. Ik zou me alleen op eigen onderzoek beroepen, dat bij een „kleine en daarmee minder representatieve groep” is gedaan. Bovendien zou ik aan „belangrijke bevindingen uit veel andere onderzoeken helemaal geen aandacht besteden.”

Het is juist dat ik de schrijf- en leesontwikkeling van twintig kinderen heb onderzocht door hen gedurende vijf jaar te volgen. Daarbij bleken er tussen ongeveer 3 en 8 jaar vier schrijf- en vier leeswijzen te zijn. Die schrijf- en leeswijzen verklaar ik met vier psychologische ontwikkelingsfasen, die het kind achtereenvolgens doorloopt. In mijn cursussen doen basisschoolleerkrachten de schrijfproef en de leesproef. Telkens worden de gevonden schrijfwijzen en leeswijzen bevestigd. Ik nodig Bakker, Van den Broek en de onderzoekers die ze in hun artikel noemen uit, die proeven ook bij enkele kinderen te doen en bekend te maken wat hun bevindingen zijn (de formulieren voor de proeven staan op ontdekkendleren.nl).

Volgens Vernooy zou leesrijpheid een „onzinbegrip” zijn. Dat is de overgrote meerderheid van de basisschoolleerkrachten volstrekt niet met hem eens. Op veel scholen heeft men de afgelopen jaren in de groepen 2 en 3 volgens Vernooy’s recepten gewerkt. Bij sommige kinderen hoefden ze niets te doen omdat ze bleken te kunnen lezen. De andere kinderen kwamen zelfs na anderhalf jaar of meer Vernooyiaans leesonderwijs niet tot lezen en velen liepen wel frustratie, faalangst en schoolvrees op.

Dat lezen geen culturele vaardigheid is, zoals Vernooy wél stelt, is iedereen die de schrijfproef en leesproef bij een aantal kinderen tussen 3 en 8 jaar heeft gedaan, vrijwel onmiddellijk duidelijk. Cultureel aan het lezen zijn alleen het schrift – Chinese karakters, Latijnse letters in het Nederlands, Hebreeuwse lettertekens, enzovoort. Verder, dat lezen een cultureel verschijnsel is doordat niet alle culturen schrijven en lezen, betekent niet dat de verwerving van het lezen een cultureel verschijnsel zou zijn: voor die verwerving door het kind zelf is altijd de psychologische rijpheid een voorwaarde en dat laatste wordt door Vernooy ten onrechte ontkend.

Bakker en Van den Broek gaan niet in op de feitelijke grondslag die er volgens mij niet is voor de streefniveaus in het onderwijs. Over wetenschappelijkheid gesproken, ik verzoek hen wetenschappelijk onderzoek te noemen, dat ondubbelzinnig pleit voor het aanbieden in groep 3 van woorden als ‘boter’ (verenkeling van lange slotklinker), ‘naald’ (slot-d met t-klank) en ‘flessen’ (medeklinkerverdubbeling na korte slotklinker). Sommige leesmethodes bieden die woorden en bijbehorende regels aan het eind van groep 3 aan, terwijl de Citospellingstoets voor het eind van groep 4 zulke woorden bevat. De overgrote meerderheid van de leerlingen krijgt die regels echter pas in groep 6 onder de knie!?

Verzaking

Dat ik aan bevindingen uit ander onderzoek geen aandacht zou besteden, is niet juist. Mijn boek „Naar school” (2007) onderscheidt binnen de artikelen over leesonderzoek twee soorten. Van beide soorten bespreek ik één artikel (p.186-191), en wel dat artikel dat overal opdook in de aanbevelingen om in groep 2 letters en woorden aan te bieden. Van beide soorten onderzoek toon ik aan dat het geen goed onderzoek is. Het ene onderzoek bijvoorbeeld begon bij kinderen rond hun zesde verjaardag en eindigde pas twee jaar later. Toch luidde de conclusie dat de leesvaardigheid van zesjarigen wordt bevorderd door training. De vraag die echter moet worden beantwoord, is of die kinderen in de tussentijd leesrijp zijn geworden!

Omdat de naam Vernooy in die aanbevelingen geregeld terugkeerde en de onderwijsinspectie ook zulke aanbevelingen heeft gedaan, in de brochure die in september 2006 op alle basisscholen is verspreid, heb ik Vernooy en de onderwijsinspectie voorgesteld om met elkaar van gedachte te wisselen. De onderwijsinspectie heeft die uitnodiging aanvaard. Vernooy heeft haar geweigerd en IkVader.nl laten weten dat andere onderzoekers ook zouden weigeren: „Hun reactie zal vrijwel dezelfde zijn als de mijne” (ikvader.nl)!? Vernooy heeft hier een wetenschappelijke fout van de eerste orde gemaakt: een wetenschapper mag nooit, werkelijk nóóit een gedachtewisseling uit de weg gaan. Als een collega ongelijk heeft, toont men dat ongelijk aan, met feiten.

Vernooy en collega’s zijn niet de enige verzakers; zie www.stichtinghistos.nl/gedachtewisselingen. Indien Bakker en Van den Broek hier omwille van de zuiverheid van het wetenschappelijke proces een bemiddelende rol in zouden kunnen spelen, dan zou dat in het belang van ons leesonderwijs zijn.

De auteur is als wis- en natuurkundige en als ontwikkelings- en leespsycholoog verbonden aan Stichting Histos te Amsterdam. Zie verder hierover zijn boek ”Basisonderwijs zonder basis” (2016).

Leesonderzoekers verzaken plicht

Opinie

RD.nl in uw mailbox?