Is de vraag naar de zin van het leven achterhaald?

Onlangs overleed de ”nachtburgemeester” van Rotterdam, Jules Deelder. Hij dichtte onder meer ”Lotgenoten”. Het begint zo:

„De zin van het leven

Is dat we vergaan.”

Uit deze enkele regels spreekt ongekende ”tristesse”. Er is geen zin. Als de wereld zelf zinloos is, is er nog maar één die wel zin kan geven en dat ben jijzelf.

Dit antwoord verraadt een radicale afkeer van externe zingeving. God is buitenspel geplaatst. We leven in een tweedimensionale werkelijkheid, die eindig is. Het leven speelt zich af tussen de wieg en het graf, „het heden is eeuwig”, het leven is in zichzelf zinloos en louter toevallig. Hoe bewust a-religieus de toonzetting van ”Lotgenoten” ook is, toch laat het zien dat we als kwetsbaar mens niet heen kunnen om reflectie op de vraag wat de zin van het leven is.

Wie de boeken van de Vlaamse psychiaters Dirk De Wachter (”De kunst van het ongelukkig zijn”) en Damiaan Denys (”Het tekort van het teveel”, verschijnt binnenkort) en de psychoanalyticus Paul Verhaeghe (”Over normaliteit en andere afwijkingen”) leest, komt onder de indruk van hun vermogen de huidige tijdgeest te duiden. Daarbij blijft het niet. Dirk de Wachter stelt dat het streven naar zin en betekenis ís waar het leven om draait. Waar de klassieke vraag naar de zin van het leven lange tijd exclusief in handen lag van de priester en de dominee, lijkt in de 21e eeuw de psychiater het voortouw te nemen.

De excessieve aandacht voor het ego en de narcistische jacht naar succes zijn een teken aan de wand, volgens genoemde Vlaamse psychiaters. Het ”gelukkige leven” blijkt vaak schone schijn. Een gevoel van zinloosheid en leegte sluimert ondergronds. Onze consumptieve levensstijl kan een gebrek aan zin wel verhullen, maar niet vervullen. Dirk de Wachter houdt in zijn bestseller ”De kunst van het ongelukkig zijn” een pleidooi voor ”verbinding met de ander”. Wezenlijk geluk ligt in relaties met anderen op straffe dat wij ons opsluiten in ons eigen ik. Medemenselijkheid is het antwoord op de leegheid en zinloosheid. De ander is de bron van zingeving en geluk. Hoewel dit niet per se een christelijk antwoord is op de zingevingsvraag, mogen we de Vlaamse psychiaters dankbaar zijn dat zij ons de ogen openen voor de kwetsbaarheid van het leven en de noodzaak en het nut van verbindingen met anderen.

Soms kunnen grenservaringen, zoals de confrontatie met de eindigheid van het leven, daarbij helpen. Toen Volkskrantredacteur Fokke Obbema in 2017 een hartstilstand kreeg, waardoor hij een tijd in het grensgebied tussen dood en leven verkeerde, werd hij nadrukkelijk geconfronteerd met de vraag naar de zin van het leven. Dat was reden om te gaan reflecteren op wat het leven eigenlijk voorstelt. In interviews met veertig personen, uit een breed religieus en maatschappelijk spectrum, ging hij op zoek naar de vraag naar houvast in het broze bestaan. Uit deze gesprekken destilleert hij zeven inzichten. Herwaardering van religie, kwetsbaarheid als essentie van het leven en het belang van verbinding met anderen zijn enkele van die inzichten.

Reflectie op de zinvraag is niet achterhaald en haast modieus te noemen. De vrijmoedigheid waarmee de Vlaamse psychiaters en de redacteur van de Volkskrant hun observaties delen en de wijze waarop deze worden ontvangen, is vandaag een spiegel en stimulans om als christen met recht en reden deel te nemen aan het gesprek over de zin van het leven. In een publiek debat, tijdens een gesprek over de heg of bij een goed glas wijn. Er is alle reden om als christen een existentiële bijdrage te leveren in de beantwoording van de zinvraag. Als ons bestaan kwetsbaar is en wij behoefte hebben aan verbindingen met een ander, mag een christen zelfs nog een spade dieper steken. Mijn houvast in leven én sterven is immers niet een ander, maar dat ik van dé Ander ben.

De auteur is predikant van de hersteld hervormde Victorkerk in Apeldoorn. In Weerwoord worden antwoorden gegeven op vragen over het christelijk geloof.

Is de vraag naar de zin van het leven achterhaald?

Opinie

RD.nl in uw mailbox?