Hoog tijd voor diepere doordenking virtual reality

Is dat de manier waarop je in 2017 je verjaardag viert? Facebook gaat ’t in elk geval mogelijk maken. Topman Mark Zuckerberg presenteerde de plannen een paar weken geleden op de F8 Conference in Californië. Met Facebook Spaces waan je je als gebruiker in een park, op een skihelling of een boot. Of op de kermis, zoals Melissa, waar je kletst met de vrienden die je kiest, foto’s en video’s deelt of samen een spelletje doet. Dat is de visie van Facebook op de toekomst van sociale media.

Social VR, zoals deze trend heet, is niet zomaar een speeltje van Zuckerberg. Het maakt deel uit van een reeks ontwikkelingen rond virtual reality waar Facebook, Google, Microsoft, Samsung, Sony en Apple miljarden euro’s in investeren.

De verwachtingen zijn hooggespannen. Dat geldt vooral voor augmented reality, een techniek die camerabeeld aanvult met informatie uit de computer. Daar zijn legio toepassingen bij te bedenken: je kijkt met de camera van de smartphone naar een bloem en je ziet meteen de naam ervan in beeld. Je staat in de woonkamer en vraagt je af of een nieuwe stoel bij je interieur past, je kijkt in de camera en de stoel verschijnt in beeld. Die vreedzame stoel kun je ook vervangen door een vuurgevecht met een virtuele IS-strijder. Het verjaardagsfeestje van Melissa is ook zo’n mengvorm van de echte en de virtuele wereld waarbij je met vrienden in een omgeving wordt geprojecteerd terwijl je er niet echt aanwezig bent.

Pijnbestrijding

Er is nauwelijks twijfel meer over de vraag welke betekenis virtual reality en augmented reality gaan krijgen. Ze passen in de rij technische doorbraken als pc en dvd, het wereldwijde web, de smartphone en sociale media. Stuk voor stuk ontwikkelingen die grote invloed hadden op vrijwel alle facetten van de samenleving. De industrie verwacht dat VR binnen tien jaar even ingeburgerd is als de smartphone nu. Net als bij die andere technieken roept ook deze de vraag op hoe je verstandig en verantwoord met VR kunt omgaan. Of is het juist beter om die ontwikkeling links te laten liggen?

Dat laatste klinkt aantrekkelijk, maar zal even onmogelijk zijn als bij de pc en de smartphone. Ook VR heeft zowel nuttige als onzinnige toepassingen. Medici zetten virtual reality al in voor pijnbestrijding, angsttherapieën, het bekijken van driedimensionale scans en het trainen van artsen.

Zo is er een scala aan terreinen waar het gebruik van VR toegevoegde waarde heeft. De Rijksuniversiteit Groningen somt ze op: astronomie, psychologie en archeologie, maar ook gaswinning, bestemmingsplannen, architectuur en interieurontwerp. Die rij valt moeiteloos uit te breiden: onderwijs, militaire oefeningen, virtuele paskamers of de reconstructie van misdaden.

Aan deze techniek kleeft echter ook de keerzijde van nutteloze, dubieuze, onverantwoorde of ronduit zondige toepassingen. De smartphone heeft al heel wat verjaardagsfeestjes verminkt tot ongezellige bijeenkomsten van mensen die het schermstaren slechts onderbreken voor het plakje worst. Je moet er niet aan denken dat de VR-bril de verjaardag verder ruïneert tot een losse verzameling mensen die elkaar alleen online toezingen.

Het is hoog tijd voor diepere doordenking van zowel de zegen als de vloek van deze techniek. Die betreft niet alleen de beeldcultuur, want dat is maar een van de vele aspecten van virtual reality. VR raakt een veel breder terrein: de gebruiker voelt zich ondergedompeld in een andere omgeving. Hij is er waarnemer en deelnemer, kijker en dader. De morele vragen gaan niet alleen over wat iemand ziet maar ook over hoe hij zich gedraagt en wat dat doet met anderen.

Nu de eenvoudigste VR-brillen al voor een paar euro te koop zijn, kan de bezinning op het gebruik ervan niet achterblijven. Vragen stellen is daarbij eenvoudiger dan ze beantwoorden. Mag een fastfoodketen je zomaar een virtuele hamburger in de hand stoppen? Hoe bescherm je je privacy in VR? Leiden virtuele prikkels in de hersenen tot verslaving of ongevoeligheid? Behoor je je in VR ook dier- en milieuvriendelijk te gedragen? Wie is verantwoordelijk als een fout in een simulatie leidt tot een bouwkundig gebrek? Wat doet het met je sociale leven, je mensbeeld en je wereldbeeld als je vooral relaties in een VR-wereld hebt? Hoe strafbaar is virtuele criminaliteit als je niemand in de echte wereld kwaad doet?

Zagen en bijlen

Net als bij de smartphone zullen ook hier de vragen toenemen naarmate virtual reality ingeburgerd raakt. Christenen moeten zich dan niet laten leiden door angst. De Heere Jezus heeft beloofd dat de poorten van de hel Zijn Gemeente niet zullen overweldigen. De Engelse bisschop J. C. Ryle wijst erop dat heel het voorzienig handelen van God in deze wereld gericht is op het welzijn van Zijn Kerk. „Staatslieden, heersers, keizers, koningen, presidenten en regeringsleiders (en Facebook, Google en Apple, SdB) hebben hun schema’s en plannen, en ze denken dat die geweldig belangrijk zijn. Er is echter een ander werk van oneindig groter gewicht aan de gang, waarvoor die mensen alleen maar de ‘bijlen en zagen’ zijn in Gods handen (Jes. 10:15). Dat werk is de oprichting van Christus’ geestelijke tempel, het bijeenbrengen van de levende stenen in de ene ware Kerk.”

Twee weken geleden wierp ict-ondernemer Van der Tang in het Reformatorisch Dagblad de vraag op of reformatorische christenen het Woord van God niet actief behoren uit te dragen in de digitale wereld. In het licht van virtual reality en de schokkende cijfers over onlineporno die hij beschreef, is dat een gewaagde vraag. Maar niet in het licht van Lukas 24:47, waar Jezus opdracht gaf om het Evangelie éérst te brengen op de plaats waar de Zaligmaker een gruwelijke kruisdood stierf.

:::inline_article 1:::

Hoog tijd voor diepere doordenking virtual reality

Opinie

RD.nl in uw mailbox?