Column: „Stomme beelden”

Dat ”meer” kan weer techniek zijn, maar dan anders dan je schermpje. Aanrader is het bekijken van de manier waarop techniek kan bijdragen aan het Koninkrijk van God. Kerken zijn daar een goed voorbeeld van en de vakantie biedt een mooie kans om eens met andere ogen naar een kerkgebouw te kijken.

Normaal stap je naar binnen om je plaats in de kerkbank te nemen en zie je het gebouw amper. Zo’n gebouw kan ook weinig opvallend zijn. Vooral in onze calvinistische traditie zijn we gesteld op sobere kerkinterieurs, en daar is veel voor te zeggen. Maar op vakantie mag het allemaal even een beetje anders. Je kunt een kerkgebouw dan bekijken als een technisch artefact dat allerlei berichten doorgeeft. Sommige daarvan stroken wellicht niet met onze belijdenis, maar er valt soms ook een heleboel te leren van zo’n kerkgebouw dat veel te zien geeft. Natuurlijk blijft de levende verkondiging belangrijker dan de „stomme beelden”, maar door de week is het stil en dan spreken de beelden alleen. Soms wordt je verrast door wat ze zeggen.

Die ervaring deed ik op toen ik op een zonnige zaterdag op de via het Belgische plaatsje Hoogstraten fiets van Breda naar Roosendaal reed. In Hoogstraten staat de St.-Katharinakerk, een laatgotisch gebouw dat tussen 1525 en 1550 werd opgetrokken. Het gebouw stond helemaal in de steigers, maar de deur was open en mijn nieuwsgierigheid won het van mijn weerstand tegen een eventuele verheerlijking van de heilige Katharina. Ik stapte naar binnen.

Veel in het interieur kwam overeen met wat je ook in andere gotische kerken vindt: een grote ruimte, spitsbogen en veel glas-in-loodramen. Maar met de koorbanken was iets interessants aan de hand. Die bevatten allerlei kunstig uitgesneden houten afbeeldingen. Dat is op zich niet uniek, want ook dat tref je in veel andere kerken aan. Hier was echter de keuze van onderwerpen wel heel apart. De onderwerpen waren namelijk zeer verschillend. Door elkaar stonden afbeeldingen van Bijbelse figuren en van situaties uit het dagelijks leven, die meestal een spreekwoord voorstelden. Naast de verloren zoon zat een vrouw met schoothondje, symbool van tijdverdrijf. Dan volgde koning David, met verderop een man met muts en twee gezichten als uitbeelding van het spreekwoord: ”Daar steken twee zotten onder één kaproen”, of, zoals wij in Nederland zeggen: ”Twee handen op één buik”. Onbekommerd liepen Bijbel en dagelijks leven in de kerkbanken door elkaar.

Dertien mannelijke en dertien vrouwelijke heiligenfiguren, eveneens in de banken uit hout vervaardigd, keken toe. Hun status als heilige komt misschien wel voort uit het feit dat zij geleerd hadden geloof en dagelijks leven niet van elkaar te scheiden, maar die naadloos met elkaar te verweven. Deze kerkbanken ‘preken’ precies wat wij op zondag in de levende verkondiging als het goed is ook horen: geloven doe je niet alleen op zondag, maar ook de rest van de week. Dat zondag en de rest van de week bij elkaar horen, was ook buiten te zien. Het stadhuis was strak tegen de kerk aan gebouwd. Ook de stenen spreken hier.

Het gewone leven kent zijn momenten van zwakheid, en ook dat had een plaats in de kerkbanken. Een figuur toonde een zittende monnik met gebedenboek die net in slaap gedommeld was. Hij zal de enige niet zijn die tijdens de kerkdienst zijn ogen voelt steken en de strijd tegen de slaap op een gegeven moment verliest. Hoe eerlijk kan het leven in hout worden uitgebeeld.

Soms kunnen mensen niet zo tegen die eerlijkheid. Eén afbeelding was duidelijk deels weggehakt vanwege de te grote eerlijkheid van de kunstenaar. Een vrouw op krukken stond bij een kookpot en het leek er sterk op dat er een mannelijke figuur was verwijderd die boven de pot zijn behoefte stond te doen. De vrijpostige uitbeelding van het Vlaamse spreekwoord ”Een huishouden op krukken” was de kerkgangers blijkbaar toch iets te ver gegaan. Dan is de Bijbel soms toch openhartiger.

Kortom: wie net als de koninklijke familie schermloze weken heeft, kan een heleboel leren in de vakantie door er de tijd voor te nemen een kerkinterieur eens nauwkeurig te bekijken en te ontdekken welke boodschappen er in hout en steen zijn omgezet. Veel kijkgenoegen gewenst.

Prof. dr. Marc J. de Vries is bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte aan de Technische Universiteit Delft. Reageren? rubriekforum@refdag.nl

Column: „Stomme beelden”

Opinie

RD.nl in uw mailbox?