Oase voor onderzoek naar Augustinus

Het klooster Mariënhage is tevens het onderkomen van 23 augustijnen. De gemiddelde leeftijd is hoog: ruim boven de 80 jaar en de oudste is bijna 100 jaar.

Het aantal augustijnen loopt hard terug, aldus drs. Hans van Reisen, studiesecretaris van het Augustijns Instituut. In heel Nederland zijn er nog slechts zestig.

Dankzij de vrijgevigheid van de Nederlandse Orde der Augustijnen kan er vaart worden gemaakt met de uitgave van tal van werken van Augustinus. Vijftien jaar geleden begon uitgever Ambo met de publicatie van vooral preken en traktaten, later werden de publicaties overgenomen door uitgeverij Damon te Budel. De oplages zijn bescheiden; toch kregen al enkele uitgaven een herdruk.

Op dit moment lopen er zes vertaalprojecten, waaronder één rond Augustinus’ preken over teksten in het Oude Testament. „Dat wordt een gruwelijk dikke band”, aldus Van Reisen. Verder wordt er intensief gewerkt aan nieuwe series preken en traktaten. Elke vertaalgroep bestaat uit een of meer classici, een theoloog en een neerlandicus. Veel werk wordt door vrijwilligers en freelancers gedaan. In de reeks ”Augustinus aan het woord” werkt het instituut mee aan een serie brochures met toegankelijke teksten voor een breed publiek.

Van Reisen stelt dat de doelgroep van de publicaties zeer breed is. „We spreken over het geïnteresseerde kerklid, de boekenliefhebber, wetenschappers en iedereen die belangstelling heeft voor spiritualiteit. We kunnen natuurlijk niet wedijveren met iemand als Anselm Grün, die laagdrempelige lectuur uitgeeft voor een groot publiek. De spiritualiteit van Augustinus heeft echter meer diepgang, zeker de beschouwingen over het diepzinnige evangelie van Johannes waarvan we nu het eerste deel hebben uitgegeven.”

Gezaghebbend

Kenmerkend voor Augustinus is een aanhoudend geduld om de Schrift te lezen, vol nieuwsgierigheid naar de betekenis. Van Reisen: „Als hij niet een toegang vindt, bidt hij de Heere om de gesloten deuren te openen. Daarbij laat hij verschillende verklaringen van de Schrift naast elkaar bestaan. Augustinus heeft duidelijk eerbied voor de tekst. Wij zijn in onze historisch-kritische tijd geneigd om het waarheidsgehalte van een tekst te ontkennen als we iets niet begrijpen. Voor Augustinus blijft de Bijbel een gezaghebbende tekst, het Woord van God. Als ik het niet begrijp, ligt het niet aan de tekst, maar aan mij.”

Kenmerkend voor de preken van Augustinus is dat ze interactief zijn. Augustinus reageert op zijn hoorders, geeft antwoorden op hun vragen en opmerkingen. De kerkvader is ondanks zijn intellectualiteit toch de gewone prediker die dicht bij de gewone hoorder staat. „Als hij ingewikkelde zaken zoals de drie-eenheid wil uitleggen, verduidelijkt hij dat aan de hand van beelden uit het dagelijkse leven. Hij blijft een retor die er alles aan doet om effect te sorteren, zijn publiek te overtuigen, zoals door gebruik van ritme, cadans en klankkleur. Soms kan hij ook wel drammen, als het gaat om beschouwingen tegen de donatisten. Hij legt dan omstandig uit dat de waarde van het sacrament niet afhangt van de waardigheid van de bedienaar.”

Pelagianen

Het Augustijns Instituut heeft tot nu toe nauwelijks werken tegen de pelagianen uitgegeven. Dat heeft volgens Van Reisen te maken met een gentlemen’s agreement met de Orde der Augustijnen, die vooral geïnteresseerd is in Augustinus de zielzorger. „Zodoende leggen we de nadruk op de preken en traktaten. We denken dat we daarmee een breed publiek bereiken, dat belangstelling heeft voor spiritualiteit en geloofsoverdracht. Ook met leesgroepen merk ik dat hiervoor de meeste aandacht is.”

Overigens komen de pelagianen wel aan bod in een waarschijnlijk volgend jaar te verschijnen bundel preken over Paulus’ brieven aan de Romeinen en Korinthiërs. „Augustinus is daar helaas op zijn moeilijkst”, zegt Van Reisen. „Hij leest problematieken in Romeinen 7 en 8 en beziet deze vooral vanuit zijn eigen visie op begeerte en seksualiteit. De classici die deze preken vertalen, hielden hieraan waarlijk een tijdlang een soort motivatiecrisis over.”

Er is veel interesse in augustijnse spiritualiteit, aldus de studiesecretaris. „Met name onder rooms-katholiek publiek is er een honger naar de Bijbelse cultuur. Augustinus is actueel als het gaat om het verlangen naar gemeenschap. Hij ziet de gemeente als het lichaam van Christus. Daarom moet hij deze gemeente hooghouden en aandringen op heiligheid. Als hij schrijft over massaspelen, de volle stadions in plaats van de volle kerken, ambtsdragers die zich schuldig maken aan misbruik van positie en oplichterij, zegt hij dingen die in onze tijd ook zo gebeuren.”

De intellectueel Augustinus wist soms urenlang het publiek te boeien, geeft Van Reisen aan. „De mensen waren toen veel meer gewend. Zoals wij urenlang geconcentreerd naar een film kunnen kijken, konden zij soms net zo lang geboeid luisteren naar een toespraak. Er zitten stevige intellectuele passages in zijn preken, maar de toegankelijke porties liggen ook voor het oprapen. Dat overbrugt de kloof tussen toen en nu.”

Oase voor onderzoek naar Augustinus

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?