Eeuwenoude koorboeken uit Den Bosch komen tot klinken

Serene klanken vullen deze woensdagavond de Grote Kerk in ’s-Hertogenbosch. „Kyrie eleison” („Heere, ontferm U”), zingen de acht mannen voorin. Ze staan rond een enorme lessenaar die tot borsthoogte reikt. Daarop grote kopieën uit een eeuwenoud koorboek. Het betreft muziek van een destijds beroemde Vlaamse componist, Pierre de la Rue.

De mannen van Cappella Pratensis zingen met z’n allen uit één boek – zo gebeurde dat destijds ook. Het gaat de zangers prima af. De teksten in middeleeuws handschrift en de muzieknotatie van toen: ze hebben er geen problemen mee.

„Gloria in excelsis Deo” („Ere zij God in de hoge”), zingen de mannen, gekleed in een zwart habijt. Zo moet het 500 jaar geleden ook hebben geklonken. Alleen, niet hier. De Bossche Grote Kerk stamt pas uit de 19e eeuw. Gebouwd voor de protestanten in dit rooms-katholieke bolwerk. Het sobere interieur en de teksten onder aan de galerij met het Bätzorgel verwijzen dan ook naar een eredienst waarin het Woord centraal staat.

Nee, de middeleeuwse koormuziek kwam tot klinken in de verderop gelegen Sint-Janskathedraal. Daar had de zogenoemde Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, een genootschap dat in 1318 ontstond om de Mariadevotie gestalte te geven, een eigen kapel. En in die kapel moest dagelijks de mis gezongen worden.

:::embed_link 1:::

Met het oog daarop liet de broederschap koorboeken vervaardigen. Daarin waren de gebruikelijke eenstemmige gregoriaanse gezangen opgenomen. Maar daarnaast bevatten sommige van die muziekhandschriften uitgesponnen meerstemmige (polyfone) werken van destijds bekende componisten als Pierre de la Rue, Lupus Hellinck en Jean Mouton.

Ongekende schat

Juist die boeken met polyfone muziek vormen een ongekende schat, aldus Ferdinand Sassen. Hij spreekt deze avond onverwacht omdat de Brabantse commissaris van de Koning, prof. dr. Wim van de Donk, ziek is. Sassen is lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap; hij vertelt en passant dat ook koning Willem-Alexander lid is van het genootschap.

De broederschap zetelt vandaag de dag in het Zwanenbroedershuis, vlak bij de Sint-Jan. En daar worden de koorboeken bewaard, vertelt Sassen. Elf exemplaren in totaal, waarvan negen met meerstemmige muziek. „De meest kostbare schat van de broederschap. Allemaal in puntgave conditie.”

Dat laatste was niet altijd zo. Sassen memoreert hoe zijn vader met zo’n groot dik boek, dat in slechte staat verkeerde, bij de nonnen in Oosterhout aanklopte. Of ze het manuscript konden restaureren. Dat gebeurde. Maar vervolgens vertelde vader Sassen dat hij nog tien van zulke boeken had die restauratie verdienden... Het werd een project van jaren.

Kopiist

Prof. dr. Jos Biemans van de Universiteit van Amsterdam, kenner van middeleeuwse handschriften, vertelt in zijn lezing hoe zo’n koorboek destijds tot stand kwam. Hij laat met prachtige afbeeldingen zien hoe van perkament een handschrift werd gemaakt, hoe een kopiist (altijd een geestelijke) een lettertype koos en lijntjes trok voor de muzieknotatie, hoe een leek van de grote beginletters (initialen) een hele tekening mocht maken, en hoe vervolgens uit zo’n koorboek gezongen werd.

Volgens prof. Biemans zijn de Bossche handschriften samen met vergelijkbare boeken uit Leiden de enige bewaard gebleven koorboeken uit de Noordelijke Nederlanden.

Cappella Pratensis gaat de komende vijf jaar deze unieke collectie ontsluiten door middel van concerten en cd-uitgaven.

Meer informatie over de Bossche koorboeken: Brabants Historisch Informatie Centrum

Meer informatie over het project: www.cappellapratensis.nl

Eeuwenoude koorboeken uit Den Bosch komen tot klinken

Muziek

RD.nl in uw mailbox?