De Bach Kliniek: een concertje voor één persoon

Het is niet te merken dat Hamelink (49) op de middelbare school graag lessen in de retorica had gekregen. Aan welsprekendheid geen gebrek als ze vertelt over haar Bach Kliniek en over het trainen van collega’s, die vanaf augustus ook Bach zullen gaan spelen; een-op-een (zie kader ”Bach Kliniek”). Hamelinks woorden buitelen over elkaar heen. Eén keer pakt de Tilburgse musicus haar cello om te laten horen welk deel uit Bachs cellosuites ze het vaakst voor mensen speelt.

Na het behalen van de diploma’s docerend en uitvoerend musicus aan de conservatoria in Tilburg, Zwolle en Rotterdam gaf Hamelink jarenlang celloles aan kinderen, speelde ze in een strijkkwartet en viel ze in bij orkesten. „Het duurde lang voordat ik ontdekte wat bij mij past. In een orkest, zo’n grote machinerie, voel ik mij niet gelukkig. Toen ik in aanraking kwam met muziektheater, ging er een wereld voor mij open. Ik genoot en geniet nog altijd van het in kleine bezetting samenwerken met andere disciplines.”

Zeven jaar geleden startte de celliste een eigen bedrijf, Sounding Bodies. In haar voorstellingen geeft ze de cello een belangrijke plek en beweegt ze zich samen met anderen op het snijvlak van muziek, dans, theater en beeldende kunst.

Zo werkt Hamelink samen met tekenaar Miesjel van Gerwen. „We verrassen onszelf en het publiek met geïmproviseerde duetten op cello en papier. Iemand uit het publiek mag de tekening van Miesjel uiteindelijk meenemen.”

Wat betekent de cello voor u?

„Het was liefde op het eerste gezicht. Het instrument is mijn alles, mijn zielsverwant. Zeker als kind vond ik het moeilijk om te zeggen wat ik voelde. Ik ben tamelijk introvert en gevoelens delen lukt mij het beste door cello te spelen. Het fantastische aan dit instrument is dat het niet alleen diep klinkt in de bas, maar ook heel lyrisch in de hoogte.”

Hoe ontstond het idee om Bach voor één persoon te spelen?

„Jaren geleden kreeg ik van mijn vader het boekje ”Musiceren als Brugman” cadeau. Daarin gaat het over de nauwe relatie tussen muziek en de retorica, de welsprekendheid, in de 17e en de 18e eeuw. Voor Johann Sebastian Bach en zijn tijdgenoten was een muziekstuk een zorgvuldig opgebouwd betoog. De gekozen toonsoort, ritmes en intervallen moesten aansluiten bij de gevoelstoestand die ze in hun compositie wilden uitdrukken. Dit triggerde mij. Bach wilde via de muziek een gesprek met zijn luisteraars aangaan. Zo’n gesprek moet vandaag de dag nog altijd mogelijk zijn. Daarvoor heb ik in 2012 de ervaringsvoorstelling BachTherapie! bedacht. Daarbij speel ik een deel uit een cellosuite van Bach voor één persoon, in de hoop dat de luisteraar en ik elkaar even ontmoeten. Kortgeleden heb ik de BachTherapie! hernoemd als Bach Kliniek. Ik geef natuurlijk geen therapie en dit woord schept mogelijk verkeerde verwachtingen.”

Sommige mensen vinden Bachs muziek ingewikkeld en zwaar.

„Als je de juiste ingang weet te vinden, is Bach toegankelijk voor iedereen. Daarbij telt een goede voorbereiding en dito afronding. In de Bach Kliniek wordt een gast ontvangen door een Bachassistente, een gastvrouw die hem of haar een kopje thee geeft en het behandelmenu en een receptenkaart overhandigt. De gast kan kiezen uit drie menu’s: Classical, Multiple Senses of Total Surrender. Bij de eerste keus ligt iemand op een met een barokke stof overtrokken sofa te luisteren. In het tweede geval kan hij daarnaast de kleur van het licht kiezen. Bij de derde keus zit iemand te luisteren en legt hij zijn hand op het instrument om tijdens het spelen de trillingen te voelen. Op de receptenkaart kan iemand met een kernwoord aangeven waar behoefte aan is en waarom. Dat laatste vind ik belangrijk. Het verschilt nogal of een verzoek gedaan wordt vanwege het verlies van een geliefde of omdat iemand er even doorheen zit. Aan de hand van de receptenkaart kies ik ter plekke de muziek. Veel woorden wisselen we niet, want Bachs muziek moet centraal staan. Ik vertel na afloop kort wat ik speelde en op basis waarvan ik die keus maakte. Daarna krijgt de luisteraar een receptenkaart mee: twee weken lang moet hij of zij vóór het ontbijt en na het avondeten het Bachwerk dat ik voor hem speelde beluisteren, bijvoorbeeld via Spotify. Vervolgens gaat de gast weer naar een andere ruimte, waar de gastvrouw aanwezig is en iets te drinken aanbiedt. Desgewenst kan iemand de ervaringen delen in een schrift dat er ligt.”

Waar hebben mensen vooral behoefte aan?

„Aan rust, liefde, kracht, moed, inspiratie, troost en geborgenheid. En dat is niet verwonderlijk in een maatschappij waarin velen aan het rennen zijn en op hun tenen lopen.”

Welke muziek past daarbij?

„Ik heb inmiddels voor zo’n honderd mensen gespeeld, nooit langer dan vijf minuten. Daarbij kies ik een deel uit de eerste drie cellosuites van Bach. Elk deel in die werken weerspiegelt een andere gemoedstoestand. De toonsoort G, suite 1, is vertellend, optimistisch en puur. Suite 2 in d is zowel devoot als groots. Suite 3 in C energiek en vrijpostig, dus geschikt om vreugde uit te drukken. De meeste mensen vragen om rust, en de sarabande uit de eerste suite past daar goed bij. Ook de prelude en het menuet uit die suite speel ik vaak. Als er het nodige bij een luisteraar moet worden losgewrikt, kies ik voor een gigue die zowel stuwend als moedgevend is. Grappig genoeg speel ik werken die vaak aan bod komen elke keer weer anders. Dit hangt samen met de vraag en de persoon van de luisteraar.”

Wat brengt Bach teweeg?

„Twintigers roepen veelal ”wow”, nadat de laatste noot heeft geklonken. Ouderen zijn rustiger en laten vaker een traantje. Kinderen die met een van hun ouders komen, blijven meestal heel stil. Later hoor ik van hun moeders dat ze thuis de hele dag over hun luisterervaring hebben gepraat. Ik heb ook voor managers van een multinational gespeeld. Velen waren in tranen. Voor sommige luisteraars is mijn spel hun eerste kennismaking met Bach of met klassieke muziek.”

Wat kan een luisterervaring verstoren?

„Dat mensen niet weten of ze naar mij mogen kijken. Of als iemand zijn hand op het instrument houd en ik hem tijdens het musiceren raak. Het is belangrijk dat een luisteraar zich niet ongemakkelijk voelt en zich kan concentreren op de muziek. Daarom geef ik vooraf onder andere aan dat ik het geen probleem vind als iemand naar mij kijkt tijdens het spelen en dat het niet erg is als ik hem of haar een keer raak met mijn hand of arm.”

Ook andere musici gaan met uw concept werken. Wat moeten zij in huis hebben?

„Hij of zij moet een warme, uitnodigende persoonlijkheid zijn. Iemand moet zich veilig bij hem of haar kunnen voelen. Een musicus moet er tegen kunnen dat een luisteraar een hand op het instrument legt. Hij moet goed in zijn vak zijn en er mee om kunnen gaan dat hij pas op het laatste moment kiest welk stuk hij speelt.”

Mogen collega’s ook met iets anders dan Bach op de proppen komen?

„Nee, Bach staat buiten kijf. Romantische muziek overspoelt je, maar Bach legt je niets op. Hij wil met luisteraars in gesprek gaan. Het valt niet mee om zijn muziek te omschrijven. Het is een wiskundig raamwerk met daarbinnen veel lyriek én ruimte om er als luisteraar je eigen invulling aan te geven.”

Wanneer zijn uw collega’s voor het eerst te horen?

„Van 1 tot 11 augustus tijdens Theaterfestival Boulevard in ’s-Hertogenbosch. Een sessie kost dan 9 euro. We willen de drempel zo laag mogelijk houden.”

---

Bach Kliniek

De Tilburgse celliste Jacqueline Hamelink gaat binnenkort collega’s trainen om Bachconcertjes te geven in het kader van de door haar bedachte Bach Kliniek. Eerder deed ze dit in haar eentje. De laatste jaren kwam het daar minder van. Dankzij een subsidie van 85.000 euro van de provincie Brabant komt daar verandering in. Hamelink kan daardoor het concept verder uitwerken en er andere musici bij betrekken, onder wie accordeonist Vincent van Amsterdam en organist Laurens de Man. De celliste gaat voor hen een methode schrijven waarin de retorica in de muziek uit de 17e en de 18e eeuw centraal staat.

In de Bach Kliniek wordt vanaf augustus niet alleen op een cello gespeeld, maar ook op accordeon, (kist)orgel, piano, viool en klavecimbel. De musici zijn niet op afroep beschikbaar, maar zullen onder andere op festivals te horen zijn.

Meer informatie: soundingbodies.com/voorstelling/bach-kliniek

De Bach Kliniek: een concertje voor één persoon

Muziek

RD.nl in uw mailbox?