Omgaan met minderwaardigheidsgevoelens van kinderen

Femke Hagoort

Het is vaak moeilijk voor ouders als ze merken dat hun kind zich ongelukkig voelt of verdrietig is. Saskia geeft aan dat zij zichzelf niet leuk vindt en dat er niets is wat zij goed kan. Ze vergelijkt zichzelf veel met klasgenoten en trekt dan de conclusie dat zij minder is dan de ander. De ouders denken dat ze worstelt met minderwaardigheidsgevoelens. De juf gaf ook aan dat ze merkte dat Saskia niet goed in haar vel zit.

De beleving die iemand van zichzelf heeft als meer of minder waardevol wordt ook wel zelfwaardering genoemd. Zelfwaardering hangt samen met het persoonlijke oordeel dat iemand heeft over zijn of haar sterke en minder sterke eigenschappen.

Vergelijking

Gedurende de eerste jaren van een kinderleven is de zelfwaardering vaak hoog. Tijdens de jaren op de basisschool neemt de zelfwaardering bij de meeste kinderen gaandeweg af. Dit lijkt met name het gevolg van het feit dat kinderen in die periode beginnen met het vergelijken van hun eigen vaardigheden en bijvoorbeeld hun uiterlijke verschijning met die van andere kinderen. En juist dat vergelijken lijkt te leiden tot een afname van de zelfwaardering.

De meeste kinderen proberen dit gedeeltelijk op te vangen door naast de informatie die zij verkrijgen uit het zichzelf vergelijken met anderen, persoonlijke doelen te stellen. Bijvoorbeeld op blokfluitles gaan en proberen een bepaald muziekstuk te spelen. Bij het proberen om deze persoonlijke doelen te behalen speelt de vergelijking met anderen vaak een minder belangrijke rol.

Argumenteren

Wanneer Saskia aangeeft dat zij zichzelf niet leuk vindt of niets goed kan, is het verleidelijk om argumenten noemen die hier tegenin gaan. „Je kunt toch heel mooi tekenen?” of: „Het is helemaal niet belangrijk om iets goed te kunnen hoor, je bent prima zoals je bent.”

Dergelijke argumenten zijn natuurlijk waar, zeker vanuit het oogpunt van de ouders bezien, maar het kind kan er vaak niet zo makkelijk mee uit de voeten. Het voelt zich verdrietig en gevoelens verdwijnen niet als een kind te horen krijgt dat er „geen reden is om zich zo te voelen.”

Uitlokken

Het is vaak zinvol om eerst wat verder op gevoelens in te gaan. Ouders kunnen bijvoorbeeld benoemen wat ze zien. Bijvoorbeeld: „Mmm, het lijkt wel alsof je je verdrietig voelt, zie ik dat goed?” „Is er iets wat je verdrietig maakt?”

Als Saskia iets zegt zoals „Ik ben nergens goed in, andere kinderen kunnen alles veel beter dan ik”, zouden de ouders kunnen reageren met: „Je denkt dat je nergens goed in bent en dat maakt je verdrietig.” De ouders kunnen dan een stilte laten vallen. Op deze manier krijgt Saskia de ruimte om verder te vertellen over haar gevoelens. Het is belangrijk om het weerleggen van Saskia’s gedachten en gevoelens zo veel mogelijk achterwege te laten. In plaats daarvan kunnen de ouders bijvoorbeeld herhalen wat Saskia zegt of in eigen woorden samenvatten wat zij verteld heeft en haar vragen of het klopt met wat zij bedoelt.

Als ouders de tijd nemen om daadwerkelijk naar Saskia te luisteren geeft haar dat indirect de boodschap dat zij belangrijk is voor hen. Dat helpt een kind, zeker wanneer het worstelt met een lage zelfwaardering.

Stimulans

De ouders kunnen regelmatig iets ondernemen met Saskia waar ze alle drie plezier aan beleven. Ook zouden ze samen met Saskia iets kunnen doen wat ze nog nooit eerder hebben gedaan. Juist nieuwe dingen proberen of iets proberen wat in eerste instantie niet zo aanspreekt, helpt Saskia bij de ontdekkingstocht die het leven kan zijn: waar kan ik plezier, maar vooral voldoening in vinden?

Daarnaast zouden de ouders Saskia kunnen stimuleren op zoek te gaan naar bezigheden of hobby’s waarin zij haar eigen creativiteit kan ontdekken. Creativiteit hoeft zich niet altijd alleen te uiten in knutselen of tekenen. Ook bij tuinieren, koken, schrijven, huiswerk maken en huishoudelijke taken kan creativiteit worden ingezet.

Verder zouden de ouders Saskia kunnen aanmoedigen om bij bezigheden waar zij plezier aan beleeft, te werken aan het stellen van doelen. Als ze van lezen houdt, kan ze zich voornemen een literair boek te lezen, waarvoor ze inspanning moet leveren. Houdt ze van taarten bakken, dan kan ze zich ten doel stellen een mooie en bijzondere taart te bakken die ze nog niet eerder gemaakt heeft.

De ouders kunnen haar stimuleren om door te zetten en niet te snel op te geven. Zij kunnen benoemen dat het vaak voorkomt dat iemand iets meerdere keren moet proberen voordat het lukt of slaagt.

Liefde uiten

Het is goed als de ouders regelmatig woorden geven aan de liefde die ze voor Saskia voelen. Ze kunnen haar zeggen dat ze van haar houden, een knuffel geven of een aai over haar bol. Niet alleen als ze verdrietig is, maar juist ook op andere momenten. De ouders kunnen proberen te ontdekken op welke manier Saskia liefde kan ontvangen. Sommige kinderen houden erg van knuffelen, een ander kind ervaart juist liefde als de ouder ’s avonds als verrassing het lievelingstoetje klaargemaakt heeft.

Probeer als ouders ideeën die Saskia vooruithelpen regelmatig te noemen, niet zozeer als een antwoord op haar gevoelens of om in discussie te treden over haar interpretaties, maar meer tussendoor, in de auto of tijdens het ontbijt. Denk aan korte zinnen, dingen als: „Wie geeft wat hij heeft, is waard dat hij leeft” of: „Goed genoeg is ook goed.” Probeer bij het doorgeven van levenswijsheden niet te veel woorden te gebruiken.

Voor kinderen van gelovige ouders kan juist het geloof een bron van troost zijn wanneer er sprake is van een lage zelfwaardering. Immers, gelovige ouders kunnen hun kind leren dat elk mens gemaakt is naar het beeld van God, en daarmee waardevol is op zichzelf, hetgeen helemaal losstaat van wat een kind kan of juist niet kan. Ook kunnen gelovige ouders noemen dat God bereid was om een enorme losprijs te betalen om mensen vrij te kopen uit de macht van de zonde, omdat Hij de wereld en de mensen liefheeft.

Puberteit

De tienerjaren vormen belangrijke overgangsjaren. Het kind mag uitgroeien tot een volwassene, vermoedelijk een van de allergrootste veranderingen in een mensenleven. Zo’n veranderingsproces kan naast vreugde ook veel onzekerheid, twijfel en angst teweegbrengen. Er wordt veel van een kind gevraagd. Het accent ligt juist in de puberteit soms behoorlijk op presteren, zowel op school, in sport, in er mooi uit moeten zien, in sociaal moeten zijn.

Kinderen gaan naarmate zij de puberteit naderen, vaak meer waarde hechten aan de mening van leeftijdsgenoten. Hierdoor kunnen ouders soms ervaren dat het minder gemakkelijk lukt hun kind te troosten en gerust te stellen. Anderzijds kunnen juist ouders bij uitstek hun kind in deze fase helpen bij het onder ogen zien van kwetsbare en pijnlijke gevoelens, en leren ermee om te gaan en deze te verdragen zonder alles meteen op te kunnen lossen. Dit is een belangrijke vaardigheid.

Het feit dat Saskia haar gevoelens laat zien en wil delen wat haar gedachten hierin zijn, is een belangrijke stap voor haar in het leren omgaan met kwetsbare en pijnlijke emoties. Het biedt ouders een goede mogelijkheid om haar hierin te bemoedigen, richting te geven en vertrouwen te leren, op de weg naar volwassenheid.

Omgaan met minderwaardigheidsgevoelens van kinderen

Onderwijs & opvoeding

RD.nl in uw mailbox?