Blijf in Jelle (5), met zijn autisme, investeren

Femke Hagoort

Een kind met autisme heeft moeite andere mensen te begrijpen en met hen te communiceren. Ook heeft het vaak beperkte bezigheden die zich herhalen. Soms worden deze kenmerken pas zichtbaar als het kind ouder wordt.

Autisme is een ontwikkelingsstoornis. Het komt regelmatig voor in combinatie met een verstandelijke beperking.

Informatieverwerking

Oorzaken van autisme zijn nog niet gevonden. Bij kinderen en volwassenen met deze aandoening verloopt de informatieverwerking anders. Kinderen met autisme blijken minder goed te zijn in het herkennen van emoties en gedachten bij zichzelf en anderen. Dit wordt de Theory of Mind genoemd.

De eerste aanzet tot de ontwikkeling van de Theory of Mind wordt gevormd wanneer een kind van een jaar of 2 in staat is om ”te doen alsof”. Vanaf ongeveer het derde levensjaar ontwikkelt een kind het vermogen om bedoelingen en emoties aan zichzelf of anderen toe te schrijven.

Bij kinderen met autisme ontwikkelt de Theory of Mind zich veel langzamer dan bij kinderen zonder autisme. Ook blijkt dat baby’s met autisme hun aandacht meer richten op voorwerpen dan op personen.

Dit verschil is er ook tussen jongens- en meisjesbaby’s. Jongens hebben meer interesse in voorwerpen, meisjes meer in gezichten. Echter, bij baby’s met autisme is dit verschil groter. Ook blijft die gerichtheid vaak langer aanwezig dan bij kinderen zonder autisme.

Losse details

Daarnaast blijken kinderen met autisme vaak sterk gericht op losse details. Verder hebben zij moeite om het grote geheel of de samenhang te zien en daarmee de betekenis van informatie te bevatten.

Wanneer een baby wordt geboren, is het contact tussen ouders en kind het belangrijkste instrument voor het op gang brengen van zijn ontwikkeling. Baby’s met autisme reageren vaak beperkt op de pogingen van ouders om contact te maken. Ook is de spraakontwikkeling dikwijls vertraagd.

Wanneer kinderen niet praten, reageren ouders hier vaak op door zelf ook minder tegen het kind te praten en minder uit te leggen. Het is belangrijk om te beseffen dat –ook wanneer kinderen niet praten– dit niet automatisch betekent dat zij het niet begrijpen.

Kalmerend effect

Als ouders dingen op een rustige manier uitleggen, heeft dat vaak een kalmerend effect. Dat is iets waar kinderen met autisme nu juist zo’n behoefte aan hebben. Ouders kunnen proberen aan lichaamstaal af te lezen of hun kind de informatie begrijpt.

Wanneer Jelle weinig contact maakt met zijn ouders, kan het helpen om samen met hem aandacht te besteden aan zijn interesses. Ouders kunnen benoemen wat zij zien: „Ja, dat wieltje draait steeds rond als je op het knopje drukt. Mooi hè?” Daarbij kunnen ze proberen de aandacht van Jelle te verbreden. „Hoor je dat geluid als je op het knopje duwt?” Deze gedeelde aandacht draagt bij aan de verbinding tussen het kind en de ouders.

Kinderen leren veel via spel, zoals verstoppertje of tikkertje. Voor een kind met autisme is het extra belangrijk de hoeveelheid prikkels hierbij te beperken. Zet het spel stop als het te veel stress krijgt.

Een kind met autisme vindt het interpreteren van sociale situaties moeilijk. Het begrijpt de wereld om zich heen onvoldoende, wat nogal eens leidt tot hevige angst- en spanningsklachten. Die spanning kan afnemen wanneer de opvoeders alledaagse situaties steeds opnieuw uitleggen, benoemen wat en waarom iets gebeurt en woorden geven aan de emoties van het kind.

Stel daarbij duidelijke grenzen. „Ik zie dat je boos bent. Er is vast iets vervelends gebeurd.” „Niet met de koffiemok op Brams hoofd slaan; dat doet hem pijn.” „Jennie was met de pop aan het spelen. Als zij ergens anders mee gaat spelen, kun jij met de pop spelen.”

Er zijn vaak diverse redenen waarom een kind in een bepaalde situatie op een bepaalde manier reageert. Gedrag is er nooit zomaar. Ouders zoeken steeds uit wat de reden van dat gedrag bij hun kind zou kunnen zijn, om daar vervolgens op in te spelen. Het kan goed zijn om verschillende oorzaken te overwegen, en er niet per definitie van uit te gaan dat autisme het ongewenste gedrag veroorzaakt.

Zich terugtrekken

Als een kind erg boos is, of juist verdrietig, helpt het soms voor hem zich even terug te trekken of afleiding te zoeken in andere activiteiten. Juist bij een kind met autisme is het belangrijk om samen op zoek te gaan naar manieren om spanning te hanteren en te verminderen.

Een kind met autisme heeft vaak meer tijd nodig om nieuwe informatie te verwerken. Daarom is het belangrijk om één ding tegelijk te bespreken. Geef Jelle ruim de tijd om te reageren. Wanneer hij niet onmiddellijk reageert op een verzoek of een opdracht, betekent dit niet dat hij geen reactie gaat geven op wat er is gezegd of gevraagd. Ouders moeten dan de verleiding weerstaan om hun vraag of verzoek te snel te herhalen.

De opvoeding van een kind met zowel autisme als een verstandelijke beperking vraagt van de ouders veel inspanning, doorzettingsvermogen en geduld. Hun bereidheid om dit voor hun kind op te brengen, is voor hem van groot belang. Elk kind is immers zo geschapen dat het het vermogen en het verlangen tot ontwikkeling in zich draagt, ook een kind met ernstige beperkingen.

Funest

Helaas gebeurt het vaak dat dit verlangen bij kinderen met een verstandelijke beperking en autisme minder wordt gezien. Ouders accepteren dan de situatie passief.

Natuurlijk is het belangrijk om rekening te houden met de mogelijkheden en beperkingen van een kind. Tegelijkertijd is er weinig zo funest voor de menselijke ontwikkeling als wanneer de omgeving geen enkele verwachting meer heeft van een kind. Juist verwachtingen vormen een belangrijke prikkel voor het kind om zich te ontwikkelen én voor de ouders om tijd en energie te steken in hun kind.

Voor christelijke ouders is belangrijk te bedenken dat alles wat zij liefdevol voor hun kind met een beperking doen, nooit zinloos is; ook niet wanneer zij nauwelijks resultaat van hun inspanningen zien. De gedachte dat zorg dragen voor een kind dat niet of nauwelijks reageert verspilde energie is, is heidens. Juist christelijke ouders van een kind met een beperking kunnen troost putten uit de bemoedigende woorden uit 1 Korinthe 13, dat de liefde alle dingen gelooft, alle dingen hoopt, alle dingen verdraagt en nooit vergaat.

Leermogelijkheden

Broers en zussen kunnen bij uitstek helpen en leren spelen wanneer hun broer of zus een beperking heeft. Het is voor zowel de andere kinderen als voor het kind met beperkingen zinvol om op elkaar betrokken te zijn, en deze situatie biedt beiden veel leermogelijkheden. Bovendien wordt de band tussen gezinsleden vaak hechter als zij leren verantwoordelijkheid voor elkaar te dragen. En wanneer ze begrijpen dat voor alle mensen geldt dat ze elkaar nodig hebben om zich te kunnen ontwikkelen.

Dit betekent ook dat kinderen, met of zonder beperking, veel meer overeenkomsten met elkaar hebben dan dat ze van elkaar verschillen. En dat voor elk kind, met of zonder handicap, geldt dat liefde, toewijding en geduld, sturing en begrenzing nodig zijn om zich veilig te voelen. Elk kind wordt zo uitgedaagd gehoor te geven aan de oermenselijke behoefte om het leven te begrijpen en –meer nog– zich erover te verwonderen.

>> rd.nl/eigenwijzer voor meer afleveringen.

Blijf in Jelle (5), met zijn autisme, investeren

Onderwijs & opvoeding

RD.nl in uw mailbox?