Met Tischbein en Benajo terug naar de natuur

De sprong van de Hollandse Gouden Eeuw naar het impressionisme van de Haagse School is snel gemaakt. Wat daartussen zit, is nauwelijks in tel. Hoogstens trekken we de wenkbrauwen nog op als die romantiek zich laat zien in haar groots en meeslepende karakter van ruwe stormen en kantelende koetsen, schipbreuken, armoede en sociaal onrecht.

Rijksmuseum Twente doet een poging om de achttiende eeuw in vrolijker daglicht te plaatsen. Het museum stelde een galerij samen van portretten, geschilderd door de Duitse Johann Tischbein (1750-1812). De portretten zijn de voorbode van een nieuwe tijd. Flair en ongedwongenheid keren terug in de schilderkunst. De verlichting geeft terrein prijs, de romantiek met haar hang naar het authentieke komt op. Het is de tijd dat filosoof Jean Jacques Rousseaus ideeën opgeld doen: terug naar het echte, naar de natuur zelf. Tischbein probeert zijn portretten als het ware leven in te blazen. Door de geschilderde ogen wordt je een blik naar binnen gegund; waar vreugde heerst, of juist verdriet, ondeugd of zedigheid. Hij schildert mensen die zich onbespied voelen en zich ongedwongen gedragen. De moeder die haar baby de borst geeft, kinderen die spelen.

Het werk van Tischbein in knap, is mooi, is de moeite waard. Maar zes zalen met portretten van alle edelen en patriciërs, stadhouders en erfprinsen uit het stervende Heilige Roomse Rijk, is eigenlijk te veel van het goede. Dat houd je niet vol tot de museumwinkel.

Dat begreep het Rijksmuseum ook. Halverwege de tentoonstelling is een kleine expositie van de hedendaagse videokunstenaar Melanie Bonajo ingericht. Twee zaaltjes, met zelfportretten en korte films. Want we leven, zo zegt filosoof Maarten Doorman, „nog steeds in de romantische orde.” Het verlangen naar het echte, de hunkering naar authenticiteit, brandt nog in het hart van de 21e-eeuwse mens.

In de films volgt Bonajo een viertal vrouwen die zoeken naar een radicaal nieuwe, harmonieuze band met de natuur. Ze lijkt een beeld van vrede en harmonie te scheppen – overigens met veel bloot. Maar onder de oppervlakte borrelt de kritiek op de consumptiemaatschappij. Mooi zijn de beelden van een indiaanse vrouw. Op de cadans van de trommel waarop zij slaat, loopt zij door de woestijn en vertelt haar aangrijpende verhaal. Ze zoekt naar het bijna compleet verwoeste verleden van de Native Americans, de indiaanse stammen. De vrouw is trots op haar afkomst, en wijst op de kracht en wijsheid die haar cultuur bezit over de natuur. Ze wil de cultuur weer nieuw leven inblazen, waar niet alleen Native Americans iets van zullen merken maar waar iedereen deelgenoot van zal zijn.

Na Bonajo ben je wel weer toe aan een paar zachtaardige portretten van Tischbein.

”Johann Friedrich August Tischbein en de ontdekking van het gevoel” is tot en met 19 januari te zien in Rijksmuseum Twenthe.

rijksmuseumtwenthe.nl

Met Tischbein en Benajo terug naar de natuur

Geschiedenis

RD.nl in uw mailbox?